Nazar Elektronik - Turgay Yıldırım

1-SAYISAL TV YAYINLARI

1.1 SAYISAL S�STEMLER

1.1.1 SAYISAL S�STEM NED�R?

�Dijital� terimi Avrupa dillerindeki �digital� teriminin okunu�u olup T�rk�e kar��l�� Say�sal�d�r. Elektronik sistemler �analog� ve �say�sal� olmak �zere ikiye ayr�l�r. Analog sistemlerde elektrik sinyalleri s�rekli olarak de�i�ir ve belli s�n�rlar i�inde her de�eri alabilirler. Say�sal sistemlerde ise elektriksel sinyaller oldu�u gibi iletilmez. Bu sinyellerin yerine bunlara kar�� d��en rakamlar iletilir.

Elektronik sistemlerde genel olarak giri� ve ��k�� sinyalleri �analog� yap�dad�r. Bunlar�n say�sal olarak i�lenebilmesi ve iletilebilmesi i�in �Analog/Say�sal D�n��t�r�c�� (Analog-to-Digital Converter, ADC) ve �Say�sal/Analog D�n��t�r�c�� (Digital-to-Analog Converter, DAC) kullan�l�r. [1]

1.1.2 TV S�STEMLER� VE MULTiMEDYA

Yazi (veri), Ses ve G�r�nt�n�n ayni anda ve ayni ortamda islenmesi ve iletilmesine Multimdya ad� verilmektedir.

Tele-ileti�im 19. y�zy�lda telgraf�la veri iletisimi olarak baslam��, 19. y�zy�l�n sonunda telefon�la sesli iletisim, 1930�dan sonra da g�r�nt�l� yayinlar�n baslad�� g�r�lm��t�r. Buna kar��l�k iki y�nl� g�r�nt�l� iletisim (telekonferans) ancak 20. y�zyilin sonunda ger�ekle�ebilmi�tir.

Multimedia 1980�den sonra bilgisayarlarda veri, ses ve g�r�nt��n�n birlikte islenmesi ile basladi.

Bug�n TV ve bilgisayar sistemleri �Multimedia� ad� alt�nde birle�erek tek bir sisteme d�n��mektedir. Bu birle�me iki y�nl� olarak ilerlemektedir. Bir yandan bilgisayarlarda TV seyretmek i�in TV kartlar�, TV adapt�rleri ve ilgili yaz�l�mlar geli�tirilirken �te yandan normal TV al�c�lar� ile Internet�e girmek i�in �zel set-�st� cihazlar� imal edilmektedir.

TV sistemlerinin ve al�c�lar�n�n say�sala d�n��m� tamamland��nda bu adapt�rlerin hi�birine gerek kalmayacak, TV ve Bilgisayar sistemleri i� i�e tek bir sistem halinde ger�ekle�tirilecektir. Yani masan�zdaki veya oturma odan�zdaki g�stergede ister TV seyredecek isterseniz kablosuz klavye ve fare�nizle yaz� yaz�p �ekil �izebilecek veya �nternet�e girebileceksiniz. [1]

1.1.3 SAYISAL ELEKTRON�K C�HAZLARIN GEL��M�

Say�sal elektronik sistemler 1950 y�llar�nda ilk t�pl� bilgisayar�n icad� ile uygulanmaya ba�lad�. Bune kar��l�k ilk elektronik kol saatleri ve k��k, ucuz hesap makinelerinin piyasaya ��kmas� ancak 1970�li y�llarda m�mk�n oldu. Bu tarihten sonra say�sal elektronik devreler ve sistemler yava� yava� b�t�n alanlarda analog devrelerin yerini almaya ba�lad�. Art�k say�sal devrelerin kullan�lmad�� elektronik sistem yok denilecek kadar azalm��t�r.

Bug�n herkesin kulland�� dijital ses-g�r�nt� sistemleri i�inde CD (Compact Disc), DVD (Digital Versatile Disc), DAT (Digital Audio Tape), VCD (Video CD) say�labilir. Dijital TV kameralar�, Foto�raf makinalar�, Digital radyo ve televizyon yay�nlar� ise �ok yak�nda tamamen dijital hale d�n��ecek gibi g�r�nmektedir.[1-4]

1.2 SAYISAL TV YAYININ YAPIM A�AMALARI

Bu b�l�mde say�sal tv yay�n�n�n yap�m a�amal�r� anlat�lacakt�r.Bu a�amalar �unlard�r:

Say�sal G�r�nt� ��leme

Say�sal Ses ��leme

Say�sal Mod�lasyon Teknikleri

1.2.1 SAYISAL G�R�NT� ��LEME

1.2.1.1 Analog ��aretlerin Say�salla�t�r�lmas�

Analog i�aretlerin say�sala d�n��t�r�lmesi, �rnekleme, basamaklama ve kodlama olmak �zere �� a�amada yap�l�r.

�ekil 1.1 Analog/Say�sal D�n��t�r�c�n�n i� yap�s�

Analog sinyaller zaman ve genlik olarak s�rekli sinyallerdir. Bunlar� say�salla�t�rabilmek i�in �nce belli aral�klarda �rnekler al�nmas� gerekir. �rnekleme s�kl�� say�salla�t�r�lmak istenen sinyalde bulunan en y�ksek frekans bile�eninin en az iki kat� olmal�d�r. Aksi halde spektrum �rt��mesi (aliasing) y�z�nden bozulmalar meydana gelir ve orijinal sinyal tekrar elde edilemez.

Al�nan �rneklerin genlikleri herhangi bir de�erde olabilir. Buna kar��l�k i�aretin say�sala �evrilebilmesi i�in kullan�lacak seviye say�s�n�n s�n�rl� olmas� gerekir. Bu say�, her bir �rnek i�in kullan�lacak kod uzunlu�u ya da bit say�s� taraf�ndan belirlenir. �rnek olarak 8-bit�lik bir kodlama yap�lacaksa 256 seviye, 3-bit�lik bir kodlama yap�lacaksa sadece 8 seviye kullan�labilir. Seviye veya basamak say�s�n�n artmas� al�c� tarafta say�sal/analog d�n��t�r�c� ��k��nda elde edilecek sinyalin kalitesini belirler. Daha iyi kalite i�in daha �ok bit ve daha �ok basamak kullanmak gerekir.

�ekil 1.2 Analog i�aretin say�sala d�n��t�r�lmesi

�rnek olarak 0-1V aras� de�i�en bir sinyali 3-bitlik bir kodlama ile say�salla�t�rmak istiyorsak basamak say�s� 8, aral�k say�s� ise 8 -1=7 dir. 1 volt 7 aral��a b�l�n�rse iki basamak aras� 0,143V olur. Basamak say�s� belli olduktan sonra her basama�a kar�� d��en bir kod olu�turulur. Bu, genelde, basamak numaras�n�n ikili say� sistemindeki kar��l��d�r.

Tablo 1.1 Analog i�aretin say�sala d�n��t�r�lmesi

odlama i�lemini ger�ekle�tirmek i�in al�nan �rne�in genli�ine bak�l�r. Bu genli�e en yak�n basamak hangisi ise o basama��n kodu g�nderilir. 3. �rnekteki sinyal genli�i 0.82 volt olsun. Bu de�ere en yak�n basamak 0,857V seviyesine kar�� d��en 6. basamak oldu�undan onun kodu olan 110 kodu ��k��a iletilir.

Al�c�da ters i�lem yap�l�r. �nce, seri olarak gelen bit dizileri ikili say�ya d�n��t�r�l�r. Bu say� bir say�sal/analog d�n��t�r�c� yard�m� ile gerilime �evrilir. Elde edilen basamakl� gerilim s�z�lerek analog i�aret tekrar elde edilir. [1-3]

1.2.1.2 G�r�nt�n�n Say�salla�t�r�lmas�

Video i�aretinin say�sal olarak i�lenmesi i�in �nce resim �er�evesi herbiri 16x16 benek (piksel) b�y�kl��nde olan ve �Makroblok� ad� verilen par�alara b�l�n�r. Her makroblok �nce kendi i�inde kodlan�r. Bu kodlama i�lemi�ne her noktan�n ayd�nl�k ve renk bilgileri say�salla�t�r�la�rak ba�lan�r. Standart tele�vizyon g�r�nt�lerinin say�sal�la�t�r�lmas�nda 13.5 MHz �r�nekleme h�z� ve �rnek ba��na 8 bit (256 gri seviyesi) kul�lan�l�r. Bir sat�rda 720 �rnek al�n�r. De�i�ik standartlarda de�i�ik �rnekleme bi�imleri kullan�lmaktad�r. Bunlar:

1. 4:4:4 (4 Y, 4C_r, 4C_b; renk ve ayd�nl�k ayni �ekilde �rneklenir)

2. 4:2:2 (4 Y, 2C_r, 2C_b; sadece yatay do�rultuda seyrekleme yap�l�r)

3. 4:2:0 (4 Y, 1C_r, 1C_b; her iki do�rultuda seyrekleme yap�l�r)

burada

Y = 0,299R + 0,587G + 0,114B ayd�nl�k i�areti

C_b= 0,564 (B-Y) mavi renk fark i�areti

C_r= 0,713 (R-Y) k�rm�z� renk fark i�areti

�ekil 1.3 Ayd�nl�k ve renk i�areti �rnekleme �e�itleri

Standart PAL kalitesinde bir g�r�nt� i�in 13MHz civar�nda �rnekleme h�zlar� ve renkli resim i�in �rnek ba��na 24 bit�lik kodlama gerekir. Bu durumda PCM olarak kodlanan bir g�r�nt�n�n iletilmesi i�in gerekli veri h�z� 13x24=312Mb/s olacakt�r.

G�r�ld�� gibi standart bir resim i�in bile veri h�z� saniyede 300MB (300 milyon bit) �in �zerine ��kmaktad�r. Y�ksek Ay�r�c�l� Televizyon sistemlerinde (HDTV) ise veri h�z� 1GB/s�den fazla olacakt�r. Bu kadar y�ksek bir veri h�z�nda TV i�aretlerinin iletilmesi ve saklanmas� pratik olarak uygulanabilir de�ildir. Bu durumda yap�lacak tek i� say�salla�t�r�lm�� i�aretin �zel tekniklerle s�k��t�r�larak veri h�z�n�n makul seviyelere �ekilmesidir. Standart TV i�in 3-8MB/s , HDTV i�in 18-20MB/s gibi makul h�zlara inebilmek i�in 100:1, 50:1 gibi oranlarda bir s�k��t�rmaXE �s�k��t�rma�ya gerek vard�r. [1,2]

1.2.1.2.1 CCIR-601 Format� (D1 Format�)

1982�de kabul edilen CCIR-601 standard�nda Y,Cb ve Cr sinyalleri 4,2,2 format�nda �rneklenir. Yani her 4 Y �rne�i i�in 2 Cr ve 2 Cb �rne�i al�n�r. Bu durumda �rnekleme h�z� Y i�in 13.5 MHz CR ve Cb sinyalleri i�in 6.75 MHz olur. Sonu� olarak bir sat�rda 720 Y �rne�ine kar��l�k 360 renk �rne�i al�n�r. Her sat�rda Cb ve Cr sinyalleri ayn� anda bulunur ve d��ey ayr�cal�k renk ve ayd�nl�k i�aretleri i�in ayn�d�r.

Renk ve ayd�nl�k sinyalleri 8 bit ile g�nderilirse bit veri h�z�:

V=13.5x8+2x6.75x8=216Mb/s

E�er 10 bit basamaklama kullan�l�rsa bu h�z 270Mb/s ��kar. E�er d��ey ve yatay karartma s�releri g�z �n�ne al�n�rsa bu h�z 8 bit i�in 166Mb/s d��er. Karartma s�ras�nda g�r�nt� bilgisi yerine ses ve e� zamanlama bilgileri g�nderilir.

CCIR-601 standard�n� kullanan elektriksel ba�lant� standard� CCIR-656 olarak verilmi�tir. D1 say�sal video kaydedicilerde kullan�ld�� i�inde bu standarda D1 format� ad� da verilir. [10]

1.2.1.2.2 4;2;0 �rnekleme Format�

Bu standarda renk i�aretindeki yatay ve d��ey ayr�cal�k ayn� ve ayd�nl�k i�aretinin yar�s� kadard�r.

Ayd�nl�k 720x576 (625sat�r) veya 720x480 (525 sat�r sistemi)

Renk 360x288 (625 sat�r) veya 360x240 (525 sat�r sistemi)

SECAM sisteminde her sat�rda ayr� renk i�areti bulundu�undan birer sat�r atlayarak �rnekleme yap�l�rsa renk i�aretinden biri hi� al�nmam�� olur. Bunu �nlemek i�in birer sat�r atlamak yerine iki sat�rdaki toplam renk i�aretinin ortalamas� al�n�r.[10]

1.2.1.2.3 SIF Format� (Source Independent format)

Bilgisayarda yayg�n olarak kullan�lan SIF standard�, CCIR-601 standard�nda yatay ve d��ey �rnek say�s� ve sinyaldeki �er�eve say�s� yar�ya d��r�lerek elde edilmi�tir.

Ayd�nl�k 360x288 (625 sat�r sistemi) veya 360x240 (525 sat�r sistemi)

Renk 180x144 (625 sat�r sistemi) veya 180x120 (525 sat�r sistemi)

D��ey tarama 25Hz (625 sat�r sistemi) veya 29.97Hz (525 sat�r sistemi)

G�r�nt�n�n en az bozulmas� i�in yatay ve d��ey do�rultuda s�zme yap�lmal�d�r. Bunun i�in g�nderilecek olan �rnekler yatay ve d��ey do�rultuda o noktan�n etraf�ndaki �rneklerin ortalamas� al�narak elde edilir. �er�eve say�s�n� yar�ya d��rmek i�in de tek ve �ift say�l� �er�evelerin ortalamas� al�n�r veya daha basit sistemlerde sadece tek veya sadece �ift say�l� �er�eveler g�nderilir.[10]

1.2.1.2.4 CIF Format� (Common Intermediate Format)

CIF format� Amerika ve Avrupa SIF formatlar�n�n birle�tirilmesi ile elde edilmi� uluslar aras� bir standartt�r. Videokonferans ve bilgisayar g�r�nt�lerinde kullan�l�r. �rnek say�s� 625 sat�rl�k Avrupa sisteminde saniyedeki �er�eve say�s� ise 525 sat�rl�k Amerikan sisteminden al�nm�� b�ylece 360x288 ve 29.97Hz�lik ortak CIF standard� elde edilmi�tir.[10]

1.2.1.2.5 QCIF Format� (Quarter CIF)

CIF format�ndaki �rnek say�s� her iki do�rultuda iki defa daha azalt�larak CIF format�n�n d�rtte biri kadar bilgi ta��yan QCIF format� elde edilmi�tir. Bu formatta 180x144 �rnek kullan�lmakta �er�eve h�z� ise 15 veya 7.5Hz olabilmektedir. H261 s�k��t�rma logaritmas� ile birlikte ISDN video telefon sistemlerinde kullan�l�r. [10]

1.2.1.3 SAYISAL G�R�NT� SIKI�TIRMADA KULLANILAN TEKN�KLER

4;2;2 �rnekleme format�nda standart kalitede bir resim i�aretinin iletilmesi i�in bile 200Mb/s civar�nda bir veri h�z� gerekmektedir. En uygun say�sal mod�lasyon sistemi (6 bit/sembol,64-QAM) kullan�lsa bile b�yle bir veri ancak 40MHz�lik bir frekans bant geni�li�i isteyecektir. Bu ise 5MHz�lik analog TV kanallar�ndan 8 tanesini tek bir say�sal kanala vermek demektir ki, zaten kanal say�s� bak�m�ndan s�k�nt�l� olan TV yay�n sistemleri i�in kabul edilemez bir durumdur.

O halde say�sal TV�nin ger�ekle�ebilmesi i�in tek yol say�sal g�r�nt�n�n s�k��t�r�lmas�, yani veri h�z�n�n 50-100 kat azalt�lmas�d�r.[9-10]

G�r�nt� s�k��t�rma iki yerde yap�labilir:

��aretin �zelliklerini kullanarak, i�aret kayna��nda (kaynak kodlamas�)

Bit dizilerini ayarlayarak, iletim s�ras�nda (kanal kodlamas�)

Kaynak kodlamas�nda g�r�nt� s�k��t�rma y�ntemleri �� ana esasa dayan�r:

G�r�nt�deki uzaysal ili�kilerden yararlanarak gereksiz bilgilerin at�lmas�.
G�r�nt�deki zamansal ili�kilerden yararlan�larak gereksiz tekrarlar�n at�lmas�.
�nsan g�z�n�n ay�rt edemeyece�i detaylar�n at�lmas�.

Sabit resimlerde uzaysal benzerlikler, hareketli resimlerde ise hem uzaysal hem de zaman i�indeki benzerlikler kullan�larak b�y�k s�k��t�rmalar yap�labilir. Sabit resimlerde 10:1 ile 50:1, hareketli g�r�nt�lerde ise 50:1 ila 200:1 oranlar�nda s�k��t�rma yap�labilir. Ancak bu kadar y�ksek s�k��t�rmalar i�in g�r�nt� kalitesinde az da olsa bir kay�p s�z konusudur. Kay�ps�z s�k��t�rma y�ntemleri olmakla beraber bu y�ntemle elde edilen s�k��t�rma y�ntemleri �ok d��kt�r (3:1 gibi). Bu tip y�ntemler t�p cihazlar�nda ve �zel y�ntemlerde kullan�l�r.

ay�pl� y�ntemler, insan g�z�n�n renk i�areti i�in ayr�cal��n�n az olmas� gibi fizyolojik �zellikleri kullan�r. �rnek olarak PAL yay�n kalitesinde bir video i�aretinde ayd�nl�k i�areti 720x480 benek (piksel) ayr�cal��a sahipken renk i�areti ayr�cal�� sadece 360x240 benektir. Ayr�ca renk bilgisi daha az bit say�s� ile tan�mlanabilir. Sonu� olarak renk i�in gerekli toplam bit say�s� ayd�nl�k i�areti i�in gerekli olandan �ok daha azd�r.

�nsan g�z� g�r�nt�deki ince detaylara veya y�ksek uzumsal frekansl� enerjilerdeki seviye de�i�ikliklerine daha az duyarl�d�r. Buna ba�l� olarak resimdeki ince detaylar daha az bitle kodlanabilir.

B�t�n bu �zellikleri kullanarak yap�lan kodlamalarda 100:1 gibi �ok y�ksek s�k��t�rma oranlar�nda bile orijinal g�r�nt�ye �ok yak�n g�r�nt�ler elde edilebilmektedir.

Bu b�l�mde say�sal g�r�nt� i�lemede kullan�lan ba�l�ca y�ntemleri k�sa a��klamalar� verilecektir. Burada sadece televizyon sistemlerinde uygulamas� olan ve standartla�m�� y�ntemler anlat�lacakt�r.

1.2.1.3.1 Ayr�k Kosin�s D�n��m� (DCT)

Her renk bile�eni, 8x8 bloklar halinde ayr�k kosin�s d�n��m� ile d�n��t�r�l�r, bu sayede resmin enerjisi az say�da (d�n��m uzay�ndaki) pikselde yo�unla�t�r�l�r. D�n��t�r�len bloklar�n nicemlenmesi sonras�nda da s�f�rdan farkl� az say�da de�er ile blo�u ifade etmek m�mk�n olur. D�n��m uzay�ndaki y�ksek frekans pikselleri, resmin g�rsel kalitesinde g�rece az rol oynarlar, dolay�s�yla y�ksek frekans pikselleri daha az say�da de�ere nicemlenir.

Nicemleme, s�k��t�rma miktar�n�n ayarlanabilmesini de sa�lar. Daha �ok nicemleme ile asl�ndan uzak ama daha �ok s�k��t�r�lm�� g�r�nt�ler elde edilebilir. Nicemlemenin bu yan etkisi g�r�nt�den g�r�nt�ye de�i�en bir nicemleme miktar�na kadar b�y�k miktarda g�rsel bozulmalara neden olmaz.

Nicemleme sonras�nda g�r�nt� bloklar� nicemleme �ncesine g�re daha az �e�it say� (sembol) ile ifade edilir hale gelir. S�k rastlanan semboller daha az, seyrek semboller daha �ok bitle kodlanarak bilginin daha yo�un ifade edilmesi sa�lanabilir. Nicemlenmi� g�r�nt� bloklar�, standart ya da g�r�nt�ye �zg� kod tablolar� kullan�larak kodlan�r ve dosyada depolan�rlar.

Nicemlenmi� bloklar�n aritmetik kodlama ile kodlanmas� da m�mk�nd�r, ancak aritmetik kodlaman�n �st�ndeki patentler nedeniyle bu y�ntem pop�ler de�ildir.

1.2.1.3.2 Hareket Kestirimi

G�r�nt� kodlamas�nda en �nemli s�k��t�rma �er�eveler aras� benzerlikten yararlanarak sa�lan�r. Fakat hareketli g�r�nt�lerde g�r�nt�ler de baz� b�lgeler yer de�i�tirdi�inden iki �er�eve �st �ste konuldu�unda (g�r�nt�ler benzerde olsa) eski �er�evedeki beneklerin yerleri kay�k olaca��ndan, belirli noktadaki benekler aras�nda b�y�k farkl�l�klar meydana gelir. Bu da iletilecek olan fark i�areti bilgisinin olduk�a fazla olaca�� anlam�na gelir.

Buna kar��l�k e�er her blo�un hareket miktar� ve do�rultusu bilinirse, bir hareket d�zeltmesi yap�larak iki �er�eve aras�ndaki fark olduk�a azalt�labilir.

�ekil 1.4 Hareket kestirimi

Hareket kestirmede en �nemli i�lem her blo�a ait hareket vekt�rlerinin bulunmas�d�r. Bunun i�in belli bir blok bir sonraki veya bir �nceki resim �er�evesi i�inde gezdirilecek o blo�a en �ok benzeyen bir yer bulunur. Bu yerin merkezi ile blo�un ilk yerinin merkezi birle�tirilerek elde edilen vekt�r hareket vekt�r�d�r. Her blo�un hareket vekt�r� belirlendikten sonra referans olarak al�nan resim �er�evesinin b�t�n bloklar� hareket ettirilerek yeni bir resim elde edilir. Tabi olarak kestirilmi� resim ger�ek resimle tamamen ayn� de�ildir.

Gerek hareket vekt�r�nde olabilecek hatalardan, gerekse hareket ettirilen bloklar�n arka plandaki g�r�nt�y� �rtmesinden dolay� ger�ek resim �er�evesi ile kestirilmi� resim �er�evesi aras�nda farklar meydana gelir. Ger�ek g�r�nt�n�n elde edilmesi i�in bu farklar ve hareket vekt�rleri kar�� tarafa iletilmektedir. E�er kar�� taraf�n elinde referans resim varsa, bunlardan yararlanarak yeni �er�eve kolayca ve do�ru olarak olu�turulabilir.

1.2.1.3.3 De�i�ken Uzunluklu Kodlama (Variable Length Coding VLC)

Kodlama sonunda elde edilen bit dizilerinin istatistiksel da��l�m� biliniyorsa iletim s�ras�nda bir miktar daha s�k��t�rma yapmak m�mk�nd�r. �zelliklede bit dizilerinde 1 veya 0�larla meydana gelmi� uzun diziler elde edilecek s�k��t�rma miktar� kayda de�er �l��dedir. Bu t�r kodlama kay�ps�z bir kodlamad�r.

Kay�ps�z kodlamaya iyi bir �rnek De�i�ken uzunluklu kodlamad�r. Bu kodlamaya Entropi kodlamas� ad� da verilir. Kodlaman�n ana ilkesi, n-bit uzunluktaki veri dizilerinin, 2 ⁿde�i�ik kombinasyonundan belli kombinasyonlar�n bulunma olas�l��n�n daha fazla olmas�na dayan�r. Olas�l�� fazla olan diziler daha k�sa (bit say�s� az) kodlarla, olas�l�� az olan diziler ise daha uzun kodlarla yeniden kodlan�r. B�ylece daha s�k gelen diziler daha az bit kullan�larak iletilece�inden toplam bit say�s� azalm�� olur.

1.2.1.4 Hata Bulma ve D�zeltme Y�ntemleri

MPEG2 standartlar�na g�re kodlanm�� say�sal i�aret �e�itli yollarla (kablo,uydu veya havadan) iletilebilir. Bu ortamlardan hi� biri m�kemmel de�ildir. �letim s�ras�nda gerek g�r�lt� ve kar��malar gerekse ortamdaki yans�malar y�z�nden sinyaller bozulur ve baz� bitler yanl�� olarak alg�lanabilir. Fakat MPEG2 kod ��zme devresinin do�ru �al��abilmesi i�in hatal� bit oran�n �ok d��k 10^-10��10^-12 mertebesinde olmas� gerekir. Bu yakla��k olarak 30Mb/s h�zda, bir saatlik bir s�rede en �ok 10 hatal� bit demektir. Bu kadar d��k hata say�s�na pratikte ula�mak m�mk�n de�ildir. Bu durumda yap�labilecek tek �ey iletim s�ras�nda iletim s�ras�nda bozulan hatal� bitler yakalayarak bunlar� d�zeltmektir.

Hatan�n bulunup d�zeltilebilmesi i�in iletilen bilgi bitlerinin aras�na bilgi ta��mayan ek bitler eklenmesi ve toplam bit say�s�n�n veya bit h�z�n�n art�r�lmas� �artt�r. Bu i�leme �nceden hata d�zeltme ad� verilir.

�ekil 1.5 Hata bulma

Say�sal TV yay�n�nda kullan�lan tipik bir �nceden hata d�zeltme �ekil-1.4 g�r�ld�� gibi birden fazla hata kodlamas� ve ayr�ca bitleri harmanlama ve enerji da��tma i�lemi gerektirir.

1.2.1.4.1 Enerji Da��t�c� (Energy Dispersal, Randomizer)

�Enerji da��t�c�� ve �harmanlay�c�� bloklar� asl�nda �nceden hata d�zeltme i�leminin par�alar� de�ildir. Ancak hata d�zeltme i�leminin etkili olarak yap�labilmesi i�in bu i�lemleri de yapmak gerekir. Hata kodlamas�ndan �nce bir DVB transport paketi 188 byte�l�k bir diziden olu�ur. Bu dizinin ilk sekiz biti e� zamanlama byte�� olup (01000111=47hex) dizisinden olu�ur. Geri kalan 187 byte MPEG kodlama i�leminden elde edilen veri bitleridir.bu bitler sadece 0�lardan veya sadece 1�lerden olu�an uzun diziler halinde gelebilir. Bu durumda sinyaldeki enerjinin �o�u al�ak frekanslar b�lgesinde yo�unla��r ve frekans band� etkin olarak kullan�lmam�� olur. Ayr�ca sinyalde bir do�ru ak�m bile�eni olu�ur. Bu t�r bile�enler iletimde ��karabilece�i gibi bunlara uygulanan hata bulma ve d�zeltme i�lemleri de yeterince etkili olmaz. Bunlar� �nlemek i�in hata d�zeltme devresinin giri�ine gelen bit dizilerinin m�mk�n oldu�u kadar rasgele olmas� ve e�it say�da 0 ve 1�lerden olu�mas� istenir. Bunu yapan devreye Enerji da��t�c� ad� verilir.

1.2.1.4.2 Reed-Solomon Kodlamas� (D�� Kodlama)

Reed-Solomon kodlamas� 188 byte�l�k her pakete veri bitlerinden sonra 16 byte�l�k hata bulma ve d�zeltme sinyali ekler. B�ylece hr paket 204 byte uzunlu�a eri�ir. Olduk�a karma��k matematik temellere dayanan Reed-Solomon kodlamas� son derece etkili bir y�ntemdir ve 204 byte�l�k her paketten �ok sekiz byte�a kadar olan hatal� bitlerin hepsini bulur ve d�zeltir. E�er bir pakette 8 byte�dan fazla hata olu�ursa bu paket hatal� olarak alg�lan�r fakat d�zeltilemedi�inden ge�ersiz bir paket olarak kabul edilir.

1.2.1.4.3 Harmanlay�c� (Interleaver)

�letim s�ras�nda d�� etkiler ve kar��t�rmalar sonucunda sinyal bozularak hatalar olu�ur. Bozucu sinyaller genellikle ani patlamalar �eklinde �eklin de geldi�inden hatalar patlama �eklinde olu�ur (Burst Errors). Yani baz� paketlerin �o�u bitleri bozulurken di�er paketlere hi� bir bozulma olmaz. Bu durumda �o�u bitleri bozulan paketleri Reed-Solomon hata kodlamas� ile d�zeltmek m�mk�n olmaz. Buna kar��l�k di�er paketlerde hatal� bitler olmad��ndan hata kodlar� bo�una g�nderilmi� olur. Bu �ekilde art arda gelen patlama �eklinde hatalar� d�zeltmek i�in, hatal� paketteki bitler hatas�z paketteki bitler harmanlanarak yerleri de�i�tirilir. B�ylece hatan�n paketler aras�nda homojen bir �ekilde da��lmas� sa�lanabilir. Bu i�leme Harmanlama (Interleaving) ad� verilir.

1.2.1.4.4 Evri�imli Kodlama (Convolutional Coding)

Bulucusundan �t�r� �Viterbi� algoritmas� olarak da adland�r�lan bu kodlamada giri� bitleri iki veya daha �ok bit gruplar�ndan olu�an sembollere ayr�l�r. Hem sembol ��k��ta daha y�ksek say�da bit�ten olu�an bir ��k�� sembol� ile temsil edilir. B�ylece ��k��a bilgi ta��mayan fakat hat bulmada yard�mc� olan �gereksiz bitler� (redundancy) eklenir. Bu y�ntem bilgi ta��mayan bit say�s� bir hayli fazla oldu�undan hata bulma ve d�zeltme kabiliyeti olduk�a iyidir. DVB standard�nda (giri� bit say�s�)/ (g�nderilen bit say�s�) oran�, R_c=1/2 olarak se�ilmi�tir. Yani her giri� bitine kar��l�k iki ��k�� biti �retir. Bu da ��k�� veri h�z�n� iki kat veya %100 art�rmak demektir. �letim kanallar�n� daha etkin kullanmak i�in de�i�ik oranlara da izin verilmi�tir. �zellikle uydu yay�nlar�nda R_c=2/3,3/4,5/6 ve 7/8 oranlar� da kullan�lmaktad�r. Oran b�y�d�k�e gerekli frekans bant geni�li�i azal�r fakat buna mukabil sistemin hata d�zeltme kabiliyeti azal�r.

1.2.1.4 Say�sal G�r�nt� S�k��t�rma Standardlar�

Televizyon video i�aretinin s�k��t�r�larak iletilmesi i�in standartlar geli�tirilmi�tir. Bu b�l�mde en �ok kullan�lan standartlar anlat�lacakt�r.

1.2.1.5.1 JPEG Standard�

JPEG, PCM olarak say�salla�t�r�lm�� hareketsiz resimlerin s�k��t�r�lmas� i�in kullan�lan bir standartt�r. Bu s�k��t�rma y�ntemine "interframe" yani resim i�i s�k��t�rma da denilir. Y�ntemi uygulamak i�in �nce resim "makro�blok" ad� verilen k��k b�l�mlere ayr�l�r. Her makroblok 8x8 beneklik d�rt bloktan meydana gelir.

�ekil 1.6 Jpeg standard�

Bundan sonra her bloka iki boyutlu Ayr�k Kosin�s D�n��m� (Discrete Cosine Transforn�, DCT) uygulanarak 64 katsay� elde edilir. Bu katsay�lar g�r�nt� blokunun uzamsal frekans bile�enlerini g�sterir ve gene iki boyutlu olarak 8x8 bir matrisle g�sterilir. Sol �st k��edeki say� blo�u s�f�r frekansl� (DC) bile�enini yani ortalama gri seviyesini g�sterir. Soldan sa�a gidildik�e artan yatay frekansl� bile�enler, �stten alta do�ru gidildik�e de artan d��ey frekansl� bile�enlere kar�� d��en de�erler elde edilir. �rnek olarak e�er b�t�n blok ayn� de�erde bir gri seviyesinde ise sadece DC bile�en vard�r ve sol �st k��e d��ndaki b�t�n de�erler s�f�rd�r.

Bu matris zikzak bi�imde taranarak iki boyutlu matristen tek boyutlu 64 katsay� elde edilir. Zigzag tarama ile katsay�lar s�f�rdan (DC) ba�layarak en y�ksek uzamsal s�kl��a do�ru s�ralanm�� olur. Bundan sonra de�i�ken a��r�l�kl� kuantalama i�lemine ge�ilir. Y�ksek s�kl�ktaki bile�enler fazla �nemli olmad��ndan (g�z ince detaylardaki gri seviyeleri alg�layamad��ndan) daha az basamakl�, al�ak frekansl� bile�enler (geni� y�zeyler) ise daha �nemli oldu�undan daha fazla basamakl� (daha k��k ad�ml�) olarak kuantalan�r.

Son ad�m, de�i�ken uzunluklu Huffman kodlamas�d�r. De�erler gene �nem s�ras�na g�re de�i�en uzunluktaki bit dizileri ile g�sterilir. B�ylece toplam bit say�s� en aza indirilir. DC bile�eni farksal olarak kodlan�r. Yani DC bile�enin de�eri de�il, bir �nceki blokla i�lenmekte olan blokun DC bile�enlerinin fark� kodlan�r.

1.2.1.5.2 MPEG-1 Standard�

Uluslararas� Standartlar Organizasyonu (ISO) taraf�ndan resim ve ilgili ses sinyallerinin say�sal kay�t ortamlar�na (CD-ROM, DAT, Disk v.s.) CIF format�nda kaydedilmesi i�in geli�tirilmi� olup en y�ksek veri h�z� 1.86MB/s�dir. Elde edilen resim kalitesi VHS format�nda kaydedilmi� analog videodan daha iyidir. JPEG' den farkl� olarak bu standartta kullan�lacak olan algoritmalar standarda dahil edilmemi�tir. Yani de�i�ken uzunluktaki kodlamada Huffman kodlamas� yerine Entropy kodlamas�, DCT yerine ba�ka bir transformasyon kullan�labilir. Ayr�ca resimle ilgili parametreler (�rnek olarak resim boyutu) ayr� olarak g�nderildi�i i�in de�i�ik standarlardaki resim i�aretleri i�in kullan�labilir.

MPEG-l sadece ge�mesiz taramal� video i�aretlerini kabul eder. Bu i�aret �nce ayd�nl�k ve renk fark i�aretlerinden (Y, Cr, Cb) meydana gelen standart MPEG giri� i�aretine (SIF) �evrilir. Ayd�nl�k ve renk fark i�aretleri 8�bit/benek olarak say�sala �evrilir (Renk i�aretinden, ayd�nl�k i�aretine g�re yatay ve d��ey do�rultuda 2 defa daha az �rnek al�n�r).

MPEG-I 'de kullan�labilecek en y�ksek s�n�r de�erler a�a��da verilmi�tir.

Bunlar�n alt�ndaki herhangi bir de�er kullan�labilir.

Bir sat�rdaki benek (pixel)say�s� 720
Sat�r say�s� 576
Saniyedeki resim say�s� 30
Bir resimdeki Makroblok say�s� 396
Saniyedeki makroblok say�s� 9900
Veri h�z� 1. 86Mb/s
Tampon bellek 376 832 bit

MPEG kodlamas�nda �� de�i�ik cins �er�eve kullan�l�r ve bunlar s�ras�yla I(intrapictures), P(predicted) ve B(bidirectional) olarak adland�r�l�r.

I-tipi �er�eveler ba�lang�� resimleri olup bunlarda sadece JPEG de uygulanan �er�eve i�i s�k��t�rma uygulan�r. Yani �ok az s�k��t�r�l�rlar. Bir g�r�nt�n�n olu�turulabilmesi i�in mutlaka I-tipi �er�eveden ba�lamak gerekir. P-tipi �er�eveler daha �nceki resimlerden yararlanarak kestirim y�n�temiyle bulunan resimler olup bunlar daha sonraki �er�eveler i�in referans olarak kullan�l�rlar. B-tipi �er�eveler ise I ve P tipi �er�eveler kullan�larak, �nceki ve sonraki �er�evelerin enterpolasyonu ile elde edilen resimlerden olu�ur.

�ekil 1.7 MPEG-1

De�i�ik cinsten bir tak�m �er�evelerden olu�an guruba "Resimler Gurubu" denir. Bir guruptaki �er�eve say�s� uygulamaya g�re de�i�ebilir. �ekil�5.18'de 9 �er�eveden olu�an bir gurup g�r�lmektedir. Bu guruptaki �er�evelerin iletim s�ras� 0,4,1,2,3,8,5,6,7 veyaO, 1,4,2,3,8,5,6,7 �eklinde olabilir.

MPEG y�ntemi, s�k��t�rma �er�eveler aras� benzerlikten ortaya ��kan zaman i�indeki fazlal�k bilgiden b�y�k �l��de yararlan�r. Burada belli bir andaki g�r�nt� �er�evesinin daha �nceki ve daha sonraki �er�eve bilgileri kullan�larak bulunabilece�i veya kestirilebilece�i varsay�mdan hareket edilir. Ayr�ca hareket bilgisinden yararlan�larak hatalar b�y�k �l��de azalt�l�r. B�ylece �ok y�ksek s�k��t�rma oranlar� elde edilir.

1.2.1.5.3 MPEG-2 Standard�

1,2 veya 1,8 MB/s'lik MPEG-I standard� yay�n kalitesinde g�r�nt� iletmek i�in yeterli de�ildir. Bu y�zden bu standard� geli�tirilerek veri h�z� 2�20MB/s aras� de�i�ebilen MPEG-2 ve daha d��k (normal telefon hatlar�n� kullanabilecek) veri h�zlar�nda �al��abilen MPEG-4 standartlar� geli�tiril�mi�tir. MPEG-2 standard� MPEG-l ile uyumlu olacak �ekilde tasarlanm��t�r. Ana �zelliklerini ��ylece �zetleyebiliriz;

Ge�meli tarama (intedaced), y�ksek ay�r�c�l� video i�aretlerini kabul eder ve renk fark� i�aretlerinin de�i�ik �ekilde �rneklenmesine izin verir.
�l�ekli olarak ayarlanabilir bir bitdizisi verir.
Daha geli�mi� kuantalama ve kodlama algoritmalar� kullan�r.

Uygulamadaki g��l�kleri ortadan kald�rmak i�in bu algoritma "al�ak seviye (low level)" ,"ana seviye (main le ve!)" ve "y�ksek seviye (high level)" olmak �zere �� seviye ve be� de�i�ik profil olarak ger�eklenir. Bunlar "basit profil (simple profile)", "ana profil (main profile)", "i�aret g�r�lt� oran� �l�ek1enebilir profil (SNR scalable profile)", "uzamsal olarak �l�eklenebilir profil (spatially scalable profile)" ve "y�ksek kaliteli profil (high profile)" olarak adland�r�l�r. Standart say�sal TV yay�nlar�nda bu ana seviye-ana profil, HDTV'de ise y�ksek seviye- y�ksek profil kullan�lmaktad�r.

MPEG-2'de makrobloklar�n kodlanmas�nda renk fark� i�aretinin �rneklenmesi de farkl�l�k g�sterir. �� de�i�ik �rnekleme bi�imi desteklenmektedir. Bunlar;

1) 4:2:0 (4 Y, 1 Cr, lCb; MPEG-l deki gibi)

2) 4:2:2 (4 Y, 2Cr, 2Cb; sadece yatay do�rultuda az �rnekleme)

3) 4:4:4 (4 Y, 4Cr, 4Cb; renk ve ayd�nl�k ayn� �ekilde �rnekleniyor)

Seviye	Sat�rdaki �rnek	�er�evedeki sat�r	Saniyedeki �er�eve	En y�ksek veri h�z�
Al�ak	352	288	30	4Mb/s
Ana	720	576	30	15Mb/s
Y�ksek	1440	1152	60	80Mb/s
Y�ksek	1920	1152	60	100Mb/s

Tablo 1.2 MPEG-2 veri h�zlar�

MPEG-2 hem ge�meli hem de ge�mesiz taramal� resimleri i�leyebilir. Ge�meli taraman�n i�lenmesinde �er�eveler aras� veya alanlar aras� ilintiler kullan�labilir. Hareket miktar� fazla olmayan resimlerde resmin �er�eveler halinde i�lenmesi daha uygundur. Bu t�r resimlere ��er�eve Resmi� (Frame Picture) ad� verilir. Hareketli g�r�nt�lerde ise her alan�n ayr� ayr� ele al�nmas� daha iyi sonu� verir. Bu t�r resimlere de �Alan Resmi� (Field Picture) ad� verilir. Bir gurupta de�i�ik cinsten resimler olabilir. Belli bir anda e�er alan resmi g�nderilmi�se bir sonraki resim de alan resmi olmal�d�r. B�ylece bir �ift alan resmi birle�tirilerek bir �er�eve olu�turulur.

Profil	Algoritmalar	�rnekleme
Y�ksek profil	SNR ve uzamsal �l�eklemeli 3 katman	4:2:2
Uzamasal �l�ekleme	SNR ve uzamasal �l�eklemeli 2 katman	4:0:0
SNR �l�ekleme	SNR �l�eklemeli 2 katman	4:2:0
Ana profil	�l�eklemesiz, ge�meli tarama, B-tipi �er�eve �ng�r� modu	4:2:0
Basit profil	B-tipi �er�eve �ng�r� modu d��nda ana ana profille ayn�	4:2:0

Tablo 1.3 MPEG-2 �rnekleme algoritmalar�

Bloklar�n ayr�k kosin�s d�n��mleri al�n�rken bir resimdeki farkl� makrobloklar i�in farkl� resim tipleri se�ilebilir. �rnek olarak hareketli bloklar i�in "alan", hareketsiz fakat ince detayl� bir blok i�in "�er�eve" tipi bir d�n��m i�in daha uygundur.

Kestirim s�ras�nda da benzer �ekilde hareket edilir. "Alan" tipi resimlerde sadece "alan" tipi kestirim kullan�l�r. Yani bir alan �nceki veya sonraki alanlar kullan�larak kestirilir. Buna kar��l�k "�er�eve" tipi resimlerde makrobloklar�n kestiriminde hem �er�eve hem de "alan" tipi tipi kestirim kullan�labilir.

�l�ekli olarak ayarlanabilir veya k�saca �l�eklenebilir(salable) veri dizisi MPEG-2'nin �nemli �zelliklerinden biridir. Bu; veri dizisinin sadece belli bir k�sm�n� kullanarak daha d��k kaliteli bir resim elde edilebilmesi demektir. Yani y�ksek kaliteli bir resmi iletmekte kullan�lan h�zl� bir bit dizisi daha basit bir kod ��z�c� taraf�ndan baz� bitleri atlanarak ��z�l�rse daha az kaliteli veya daha d��k ayr�cal� bir resim elde etmek i�in gerekli en az say�daki bit dizisine temel katman (base layer) ad� verilir. bundan sonraki katmanlara iyile�tirme katmanlar� (enhancement layers) ad� verilir. MPEG-2 standard� iki veya �� katmanl� i�aretleri kapsar. Bu katmanlardan yararlanarak �� de�i�ik alanda �l�ekleme yapmak m�mk�nd�r.

Uzamsal (spatial) �l�ekleme: Video i�areti de�i�ik ayr�cal�kta ��z�lebilir.

Temel katman en d��k ayr�cal�kl� resmi verir ve gelen bit dizisinin az bir k�sm�n� ��zerek elde edilebilir. Di�er katmanlar daha y�ksek frekansl� bile�enleri vererek resmin ayr�cal��n� artt�r�r yani ince detaylar�n g�r�nmesini sa�lar. Bu i� i�in piramit tipi bir yakla��m kullan�lm��t�r. �nce resim kaba olarak b�l�mlenir ve her b�l�m bir piksel olarak kodlan�r (temel katman) sonra esas resim ile kaba resmin fark� al�narak bu fark iyile�tirme katman� olarak kodlan�r.

��aret/G�r�lt� Oran� (SNR) �l�eklemesi: DCT katsay�lar�n�n de�i�ik say�da basamaklanmas� (kuantalanmas�) ile elde edilir. Temel katmanda kaba olarak basamaklanm�� katsay�lar kullan�l�r. Sonu� olarak d��k bir i�areti g�r�lt� oran� elde edilir. �nce basamaklanm�� katsay�larla aradaki farklar ayr�ca iyile�tirme katmanlar� ile iletilir.

Zamansal (ternparal) �l�ekleme: �er�eve h�zlar�n�n farkl� farkl� al�nmas� ile zamanda bir s�k��t�rma yapmak m�mk�nd�r. Gene temel katmanda en d��k �er�eve h�z� s�z konusudur. Aradaki atlanan �er�eveler di�er katmanlarda iletilir. Al�c�da sadece I ve P-tipi �er�eveler i�lenerek B-tipi �er�eveler tamamen atlanabilir. B-tipi �er�eveler daha sonraki �er�evelerin kestiriminde kullan�lmad��ndan bunlar�n atlanmas� resmin yava�lamas� d��nda bir problem do�urmaz.

Bu �l�eklemelerin ayn� anda uygulanmas� durumunda melez �l�ekleme tipleri elde edilir. �l�eklemenin sa�lad�� en �nemli avantajlardan biri iletim s�ras�nda olu�abilecek hatalardan sistemin korunmas�d�r. Bunun i�in temel katman�n daha fazla say�da hata d�zeltme bitleri eklenerek kodlan�r. B�ylece bu katman�n garantili bir �ekilde iletilmesi sa�lan�r. Di�er katmanlarda olu�abilecek hatalar resimde sadece ge�ici bir kalite bozulmas�na sebep olur ki bu da genelde rahats�z edici de�ildir.

�ekil 1.8 DCT katsay�lar�n�n de�i�ik tarama y�ntemleri

Bu �zelliklerin d��nda MPEG-2 ba�ka farkl�l�klar da vard�r. Bunlar�n en �nemlileri;

DCT katsay�lar� alan tipi resimlerde zikzak tarama yerine de�i�ik bi�imde taran�r. Bu tarama ge�meli taramaya daha uygundur (�ekil-1.8)

"Intra" tipi makro bloklarda DC bile�eni kuantalama katsay�s� 8,4,2 ve I de�erlerini alabilir. Yani bu katsay� gerekli durumlarda II bitlik en y�ksek ayr�cal�kla g�nderilir.
Halbuki MPEG-1 de bu katsay� S-bit sabit uzunluktad�r. AC katsay�lar da MPEG-I 'de (-256 .. .255) aras� kodlanmas�na ra�men MPEG-2'de (-2048 ... 2047) aras� kodlan�r.
Adaptif kuantalama katsay�lar� MPEG-I' de sadece 1 ila 31 aras� tam say�lar olmas�na kar��l�k MPEG-2'de 0.5 ila 56 aras� ger�el say�lar olabilir.

Bug�n �e�itli t�m-devre imalat��lar� taraf�ndan ger�ekle�tirilmi� tek devre veya set halinde MPEG-l ve MPEG-2 g�r�nt� s�k��t�rma ve a�ma t�m� devreleri piyasaya ��km��t�r.

1.2.1.5.4 MPEG-4 Standard�

MPEG-4 standard� ISO (Uluslararas� Standardlar Organizasyonu) taraf�ndan, daha �ok, d��k bit h�zlar�nda g�r�nt� iletimi i�in �ng�r�lm�� yeni bir s�k��t�rma standard�d�r. 1993'de ba�layan bu standart �al��mas� daha sonra de�i�tirilerek, kolay eri�ilebilir, y�ksek s�k��t�rmal� ve uyarlanabilir kullan�c� taraf�ndan de�i�tirilebilen (interactive)ses/g�r�nt� s�k��t�rma standard�" haline getirilmi� ve 1999 y�l�nda standart kabul edilmi�tir.

MPEG-4 standard�nda di�erlerinde olmayan a�a��daki �zellikler eklenmi�tir.

Veri bit-dizilerinin i�indeki bilgiye (muhtevaya) ba�l� olarak d�zenlenebilmesi
Multimedya sistemleri i�in �e�itli kullan�m aletleri
Bilgiye ba�l� �l�ekleme
Ayn� anda g�nderilen �e�itli veriler i�in uygun kodlama
Tabii, yapay veya kar��k veriler i�in uygun kodlama
Daha iyi kodlama verimi
�ok d��k veri h�zlar�nda hareketlerin kodlanmas�
G�r�lt� ve hatalara kar�� dayan�kl�l�k

MPEG-4 standard� yap�sal olarak d�rt elemandan olu�ur; "sintaks", "aletler", "algoritmalar" ve "profiller". Burada "sintaks" (syntax) �e�itli aletler, algoritmalar ve profiller'in tan�mlanmas�, kullan�lmas� ve y�klenmesini tan�mlayan bir dildir. "Alet" (tool) �zel bir kullan�m metodudur. "Algoritma" birden fazla aletin ard arda kullan�lmas� ile bir i�lemin ger�ekle�tirilmesidir. "Profil" ise bir veya birden fazla algoritman�n pe� pe�e uygulanmas� ile belli bir uygulaman�m ger�ekle�tirilmesidir.

��k�� veri h�z� 5Kb/s ile 10Mb/s aras� olabilen MPEG-4 standard� daha �ok multimedya, telekonferans, g�r�nt� ar�ivleme, tele al��veri� ve uzaktan izleme gibi �zel uygulamalar i�in d��n�lm��t�r. Ge�meli ve ge�mesiz taramal� g�r�nt�leri destekler. Standard�n teknolojiyi s�n�rlamamas� i�in kullan�lacak algoritmalar ve aletlere bir s�n�rlama getirilmemi� sadece protokoller belirlenmi�tir.

PEG-4 standard�nda di�er sistemlere g�re daha iyi bir s�k��t�rma sa�lanmas� bu standartta g�r�nt�n�n b�t�n halinde de�il, k�s�m k�s�m i�lenmesi sayesinde olmaktad�r. MPEG-4' de g�r�nt� ve ses sentetik veya tabii b�l�mlerden meydana gelmi� olabilir. Her b�l�m resmin geri kalan k�sm�ndan ayr�labildi�i i�in sadece istenen k�sm� al�nabilir veya her k�s�m ayr� ayr� i�lenebilir, b�y�t�l�p k��lt�lebilir, �evrilebilir, yani �� boyutlu uzayda b�t�n i�lemler ba��ms�z olarak yap�labilir. �zellikle asl�nda hareketsiz olan fakat kameran�n �evrilmesinden �t�r� hareketli gibi g�r�nen arka plan ile �n plandaki hareketli cisim veya ki�iler ayr� ayr� i�lenirse arka plan �ok az say�da bilgi iletimi (sadece hareket vekt�r�) ile al�c�ya g�nderilebilir.

MPEG-2 ve di�er g�r�nt� sistemlerinden en �nemli farklar�ndan biri de MPEG-4'de g�r�nt�n�n hiyerar�ik olarak katmanlara ayr�lmas� ve bu katmanlarda yer alan G�r�nt� Cisim D�zlemlerinin (Video Object Plane, VOP) kare olmak zorunda olmamas�d�r. "Sprite" ad� verilen bu g�r�nt� par�alar� herhangi bir bi�imde olabilir ve g�r�nt� par�as�n�n konturlar�na uygun bi�imde ana resimden kesilerek ayr�labilir.

MPEG-4'de kodlama hiyerar�ik katmanlar halinde yap�l�r. En alt katman "�ok D��k Bit H�zl� G�r�nt� (Veri Low Bitrate Video, VLBV) katman� olup bu katman 5-64 kbit/s veri h�zlar�n� destekleyen aletler kullan�r. Bu katmanda birka� piksel'den ba�layarak CIF standard� olan 352x288 piksel'e kadar ay�re�l�� olan ve �er�eve h�z� O (hareketsiz resim) ile 15 Hz aras� g�r�nt�ler iletilebilir.

VLBV katman�ndaki g�r�nt� kaba olmakla beraber kodlama verimi �ok y�ksektir ve hatalara kar�� ok iyi korunmu�tur. G�r�nt� dikd�rtgen olmak zorundad�r. Ger�ek zamanl� uygulamalar (G�r�nt�l� telefon, telekonferans g.b.) i�in uygundur. Daha y�ksek ay�r�e�l�k (yay�n kalitesi) istendi�inde bu katmana ek olarak detay bilgileri Y�ksek H�zl� G�r�nt� (High Bitrate Video,HBV) katman� ile iletilir. Burada g�r�nt�n�n kenarlar� istenilen bi�imde olabilir, de�i�ik algoritma ve aletler kullan�labilir ve bit h�z� 4Mb/s'ye kadar ��kabilir.

1.2.1.5.5 MPEG-7 Standard�

G�rsel-i�tsel (Audio-visual) bilgi ak��n�n son y�llardaki a��r� art�� bu konudaki �al��malar�n da s�rekli yenilenmesini gerektirmektedir. Bu ihtiya�tan do�an yeni bir standart �al��mas� MPEG-7 olarak adland�r�lm��t�r. MPEG-7�yi MPEG-4'den ay�ran en �nemli �zellik MPEG-7�nin bir g�r�nt� veya sesin anlam�na veya bi�imine g�re i�lem yapabilme kabiliyetidir.

�ekil 1.9 MPEG-7 katlar�

B�ylece b�y�k bir ses veya g�r�nt� ar�ivi i�inden belirlenmi� bir ses veya g�r�nt� bulunabilir. �rnek olarak bir filmin i�inde sadece ku�lar�n bulundu�u kareler ayr�labilir, yada uzun bir konu�ma veya yaz� metni i�inde ge�en belli bir kelime bulunabilir. Televizyon yay�n�nda belli bir kod veya g�r�nt� geldi�i zaman video kay�t cihaz� otomatik olarak kayda ba�layabilir.

Asl�nda MPEG-7 bir g�r�nt� i�leme veya s�k��t�rma algoritmas� de�ildir. Multimedya i�eriklerini Tan�mlama Aray�z�" (Multimedia Content Deseription Interfaee) olarak d��n�len bu standart say�sal ses veya g�r�nt� iletimi veya saklanmas� s�ras�nda kullan�lacak bir protokoller dizisi veya programlama dilidir. Bu sayede bilginin tekrar kolayca geri ��kart�lmas� sa�lanacakt�r. MPEG-7 multimedya bilgilerini tan�mlamak i�in kullan�lacak "Tan�mlay�c�" (Descriptor), "Tan�mlama Bi�imleri" (Descriptian Schemes) ve bunlar aras�ndaki ili�kileri belirleyen "Tan�mlama Dili" (Deseription Definition Language, DDL) ile ilgili standartlar� belirler.

1.2.1 SAYISAL SES �LET�M�

Say�sal g�r�nt� iletimine paralel olarak ses sinyallerinin de say�sal olarak iletilmesi gerekmektedir. Asl�nda sesin say�sal olarak iletimi g�r�nt� iletiminden �ok daha �nce ba�lam��t�r. Bug�n kullan�lmakta olan telefon sistemlerinin b�y�k bir k�sm� say�sald�r. Anolog TV yay�n�nda say�sal ses iletimi (N/CAM) Avrupa da yayg�n olarak kullan�lmaktad�r. Ayr�ca kompakt disk (CD) ve say�sal kay�t bantlar� (DAT) da bu teknikleri kullanmaktad�r. �lk say�sal ses ileti�iminde do�rudan say�salla�t�rma tekni�i olan "Darba Kod Mod�lasyonu" (Pulse Code Modulation, PCM) kullan�lmakta idi. Ancak PCM kodlama yap�ld��nda elde edilen say�sal veri h�zlar� radyo ve TV kanallar�ndan iletilemeyecek kadar y�ksektir. Bu y�zden �e�itli s�k��t�rma y�ntemleri kullan�larak veri h�zlar�n�n d��r�lmesi gerekir.[1,10]

1.2.2.1 PCM

Darbe Kod Mod�lasyonunda t�pk� g�r�nt�n�n say�salla�t�r�lmas�nda oldu�u gibi, analog ses sinyali �nce belli bir s�kl�kta �rneklenir. �rnekler basamaklara b�l�n�r ve her basama�a bir kod tayin edilerek bu kod kar��ya g�nderilir. �e�itli ses i�aretleri i�in �rnekleme s�kl��, her �rne�i kodlamada kullan�lan bit say�s� ve toplam bit veri h�z� Tablo-1.4 'de verilmi�tir.

	Frekans b�lgesi(Hz)	�rnekleme s�kl�� (KHz)	�rnek ba��na bit say�s�	PCM veri h�z� (kb/s)
Telefon konu�mas�	300-3400	8	8	64
Kaliteli konu�ma	50-7000	16	8	128
Orta kalite m�zik	10-11000	24	16	384
Kaliteli m�zik	10-22000	48	16	768

Tablo 1.4 PCM�de kullan�lan �rnekleme ve veri h�zlar�

Kompakt m�zik disklerinde (Compact Disc:CD) kullan�lan say�sal kod�lama standard�nda �rnekleme h�z� 44,1 kHz ve bir �rnek 16 bit uzunlukta oldu�una g�re stereo bir m�zik i�in gerekli veri h�z� 2x44,lxI6=141Okb/s =1,4IMb/s eder. Ancak, kay�t ve okuma i�lemlerinin yap�labilmesi i�in gerekli hat kodlamas�, bu esnada meydana gelebilecek hatalar�n d�zeltilebilmesi i�in gerekli hata kodlamas� ve e� zamanlama bitleri de eklenince her �rnek i�in 16 bit yerine 49 bit g�ndermek gerekmekte ve CD'lerde kullan�lan toplam veri h�z� 4,32Mb/s'ye y�kselmektedir. Say�sal ses bantlar�nda (Digital Audio Tape.DAT) �rnekleme h�z� ayn� olmakla beraber ek bitler daha az oldu�undan toplam veri h�z� 3,08Mb/s olmaktad�r.

CD kalitesinde say�sal m�zik yay�n� yap�labilmesi i�in bu kadar y�ksek veri h�zlar�n� mevcut frekans bant geni�likleri i�inde iletmek m�mk�n de�ildir. Bu verilerin b�y�k oranda s�k��t�r�lmalar� gerekir. Son y�llarda geli�tirilen say�sal s�k��t�rma y�ntemleri ile �rnek ba��na sadece 0,5 bit ile ses, 1 veya 2 bit g�ndererek m�zik kodlanabilmektedir. Her nekadar say�salla�t�r�lm�� sinyaller ba�lang��ta analog sinyallerden daha fazla bant geni�li�ine sahip ise de, s�k��t�rma ve kullan�lan �ok seviyeli say�sal mod�lasyon teknikleri ile, analog sinyallere g�re daha az bant geni�li�i olan daha kaliteli ses ve g�r�nt� yay�n� yapmak m�mk�n olmaktad�r.

1.2.1.2 Say�sal Ses Kodlamas�nda Kullan�lan Y�ntemler

Konu�ma ve m�zik i�aretlerinin her ikisi de ses olmakla beraber �zellikleri birbirinden farkl�l�k g�sterir. �rnek olarak konu�man1l1 frekans band� (300Hz-3000Hz) m�zi�inkinden (20Hz-20.000Hz) �ok daha azd�r. Konu�mada anla��labilirlik �nemlidir. Buna kar��l�k m�zikte bozulmalara tahamm�l edilemez ve �ok daha y�ksek bir kalite istenir. Konu�ma sinyalleri �ok iyi modellenebildi�i halde b�t�n m�zik seslerini modelleyebilecek bir y�ntem yoktur. Bu y�zden e�er sadece konu�ma iletilecekse kaynak kodlamas� yap�larak �ok y�ksek s�k��t�rma oranlar� elde edilebilir. Ama hem m�zik hem konu�ma sesleri kodlanacaksa kaynak �zellikleri de�il, kula��n i�itme �zellikleri g�z �n�ne al�nmal�d�r.

�lk say�sal kodlama sistemlerinde kullan�lan ani bast�rma/geni�letme y�nteminde 14-bit' lik do�rusal PCM 1l-bit'lik do�rusal olmayan PCM�e �evrilerek k��k bir s�k��t�rma sa�lanabilmekte idi. Buna benzer olarak geli�tirilen ve halen analog TV yay�n� ile birlikte kullan�lan NICAM, sisteminde ba�lang��ta 32kHz/14 bit'le say�salla�t�r�lan ses 1ms'lik bloklara ayr�l�p adaptif olarak l0-bit'lik say�sal i�arete s�k��t�r�l�r. B�ylece stereo bir ses i�areti i�in ��k��ta 728 kb/s'lik bir veri h�z� elde edilir. Fakat bu tekniklerin hi�biri sesteki gereksiz bile�enleri atmad��ndan yeterince b�y�k bir s�k��t�rma sa�layamazlar.

1.2.2.2.1 ISO/MPEG-1 Ses Kodlamas�

MPEG- 1 (ISO/IEC IS 11 172 standard�) ses kodlamas�nda CD kalitesinde bir ��k�� hedef al�nm��t�r. Ancak daha y�ksek bir ses dinami�i oldu�undan CD' den daha kaliteli bir ses elde edilebilmektedir. 32, 44,1 ve 48kHz �rnekleme h�zlar� kullan�labilir. MPEG- 1 �� seviyede ger�ekle�tirilir. ��k�� veri h�z� ise mono i�in 32kb/s, stereo i�in I, II. ve III. seviye kodlamalarda s�ras�yla 448,384 ve 320kb/s d�r. I. ve II. seviyede alt bant s�zge� bankalar� III. seviyede ise s�zge� bankalar� ve d�n��m y�ntemlerini birlikte kullanan melez y�ntem kullan�l�r. Her bile�en maskeleme etkileri ve kula��n �zellikleri g�z �n�ne al�narak de�i�ik say�da bit'lerle kodlan�r. Buna ek olarak stereo yay�nlarda iki kanal� ayr� ayr� kodlamak yerine, birlikte, aradaki gereksiz tekrarlamalar at�larak kodlan�r. Buna stereo yo�unluk kodlamas� (Intensity Stereo Coding) ad� verilir. MPEG-l standard� kodlay�c� devrede hangi akustik modellerin kullan�laca��n� ve devrenin nas�l ger�eklenece�ini belirlemez. B�ylece yeni y�ntemlerin geli�tirilebilmesine imkan tan�r. Standart sadece kod ��z�c� k�sm�n� ye bit dizisinin ne �ekilde olmas� gerekti�ini belirler. Bununla beraber I. seviye i�in 512 noktal�, II. ve III. seviye i�in 1024 noktal� H�zl� Fourier D�n��m� (FFT) tavsiye edilmi�tir. Basit y�ntemlerde her frekans bile�eni i�in, frekans�, genli�i ve tonalitesi g�z �n�ne al�narak g�r�lt� ve maskeleme e�ikleri belirlenir. Sonra bunlar toplanarak top yek�n maskeleme e�i�i bulunur. Daha karma��k olan 2. modelde ise i� kulaktaki koglea tabas�n�n �zellikleri de g�z �n�ne al�n�r. �n �yank�lar da i�in i�ine kat�larak maskeleme e�ikleri daha ayr�nt�l� olarak hesaplan�r.

Standart bir MPEG- 1 kod ��z�c� her �� seviyeyi de ��zebilmelidir.

I. ve II. Seviye

MPEG- I. ve II. seviye kodlay�c�lar birbirine benzer. II. seviye biraz daha iyi s�k��t�rma yapar, ��nk� burada daha ince basamaklama kullan�l�r ve �l�ekleme katsay�lar� aras�ndaki benzerlikler de g�z �n�ne al�n�r. Bu kademelerde e�it aral�kl� 32 alt bant s�zgeci kullan�l�r. Her s�zge� 512 katsay�l� �ok fazl� (polyphase) yap�dad�r. Ayr�k Kosin�s D�n��m� (DCT) kullan�larak hesaplanabildi�inden bu s�zge�lerin ger�ekle�tirilmesi �ok kolayd�r. Bu y�ntemin k�t� yan� s�zge�lerin e�it aral�kl� olmas�, bu y�zden insan kula��ndaki kritik bantlar� uygun �ekilde kapsamamas�d�r. Her alt band 24000/32=750Hz geni�li�inde olaca��ndan al�ak frekans b�lgesinde birka� kritik band� kapsayacakt�r. 750Hz geni�li�indeki alt bantlar kritik �rnekleme frekans� olan l500Hz' de �rneklenir. Sonu�ta bir �rnek seyrekleme (decimation) i�lemi yap�lm�� olur.

Uyarlamal� basamaklama i�leminde basamak say�s� deneme-yan� lma y�ntemi ile bulunur. Her ad�mda bit say�s� bir artt�r�larak (bit say�s�n� bir artt�rmak basamak say�s�n� iki kat�na ��kar�r) elde edilen i�aret/g�r�lt� oran� i�aret/maskeleme oran� ile kar��la�t�r�l�r. aradaki fark yeterince k��k olunca bit artt�rma i�lemine son verilir ve basamak say�s� belirlenmi� olur. I. Seviyede her alt bant i�in 12 seyreklenmi� �rnekten olu�an blok'lar al�n�r. Her bloktaki �rnekler, en b�y�k �rne�in de�eri 1 olacak �ekilde, bir katsay� ile �arp�larak �l�eklenir. 48kHz'lik giri� �rnekleme h�z�nda 12 �rnek 8ms'lik ses par�as�na kar�� d��er. toplam 32 blok bulundu�una g�re elde edilecek toplam �rnek say�s� 32x12=384 olur.
�ekil 1.10 PCM kodlama

II. Seviye kodlamada �� tane bloktan ola�an 36 �rneklik s�per blok'ar kullan�l�r. 24ms'lik ses par�as�na kar�� d��en bir s�per blok da toplam 32x36 = 1152 seyreklenmi� ve �l�eklenmi� �rnek bulunacakt�r. �l�ekleme katsay�lar� da kendi aralar�nda s�k��t�r�larak kar�� tarafa g�nderilir. II. seviyede bu ek s�k��t�rma %50 civar�ndad�r. Blok �l�eklendirme sayesinde 120dB gibi �ok b�y�k bir dinamik elde edilir. Al�ak frekans b�lgelerinde 3,5,7,9,15,31, ... 65535 gibi pek �ok basamak se�imi m�mk�nken orta ve y�ksek frekans b�lgesine gidildik�e kullan�labilecek basamak se�enekleri azal�r. �rnek olarak 24 ila 27. alt bantlarda sadece �� se�enek vard�r: 3,5 ve 65535 basamak. 28 ila 32. alt bantlar ise hi� g�nderilmez. Bit say�s�n� azaltmak i�in ard arda gelen �� alt bant �rneklerinden 3,5, 9 basamakla basamaklanm�� olanlar birlikte kodlanarak %40 ek s�k��t�rma sa�lan�r.

III. Seviye

III. seviyede; anahtarlanabilir melez s�zge� bankas�, ileri seviyede �n �yank� giderme, �niform olmayan basamaklama, entropi kodlamas�, bit depolama tampon bellek gibi bir�ok yenilikler eklenmi�tir. Bu sayede I. ve II. seviyeye g�re daha fazla s�k��t�rma elde edilir. Ayr�ca bu seviyede de�i�ken bit h�z� kullan�ld��ndan kod ��z�c�n�n de de�i�ken bit h�z�n� destekleyecek �ekilde olmas� gerekir. Daha iyi frekans ay�r�m� elde etmek i�in her alt bantta 6 veya 18 noktal� de�i�tirilmi� ayr�k kosin�s d�n��m� (MDCT) uygulan�r. B�ylece her alt bant i�in 12 veya 36 �rnek elde edilir. Bu sayede her birinin bant geni�li�i (24000/576=4l,67Hz) olan 576 frekans bile�eni elde edilir. Daha iyi frekans ay�r�m� sa�lad��ndan normalde l8-noktal� d�n��m uygulan�r. Ancak �n� yank� olma ihtimali olan yerlerde daha iyi zaman ay�r�m� sa�lad��ndan 6�noktal� d�n��m ve k�sa s�reli bloklar tercih edilir .

�er�eve ve �o�ullama

MPEG olarak kodlanm�� olan ses sinyalleri say�sal paketler halinde iletilir. Bu paketler bir �er�eve haline getirilir. �ekil 6.6'da �rnek bir �er�eve g�r�lmektedir. Her �er�evenin ba�l�k k�sm�nda l2 bitlik e� zamanlama i�areti, 20-bitlik sistem bilgisi ve hata kodlamas� i�in ayr�lm�� 16 bitlik bir yer bulunur. �kinci k�s�mda bit atamas�, �l�ekleme fakt�rleri gibi ek bilgiler bulunur. Ana b�l�m, 1. seviye kodlamada 8ms'lik sese kar�� d��en 384 �rneklik, II. seviye kodlamada 24ms'lik sese kar�� d��en 1152 �rneklik say�sal veriden meydana gelir. Gerekli di�er ba�l� verilerin bulundu�u Son k�sm�n uzunlu�u belirlenmemi�tir.

�er�evelerin boyu de�i�kendir ve her �er�eve ba��ms�zd�r. Yani sadece kendi i�indeki bilgiler kullan�larak ��z�lebilir. Bu sebepten seslerin eklenmesi veya anahtarlanmas� gerekti�inde herhangi bir �er�evenin ba��ndan ba�lanmal�d�r. Buna kar��l�k bu �er�evedeki bilgileri iletmek i�in kullan�lan paketler sabit ( 1 88 byte = 1504 bit) uzunluktad�r.

MPEG- 1 kodlama standard�nda ses, g�r�nt� ve di�er say�sal i�aretler e�it uzunluktaki paketler halinde �o�ullanarak birlikte g�nderilebilir. Paketler istenildi�i gibi s�ralanabilir. Her paketin i�inde ne t�r veri bulundu�u paketin ba��ndaki 4 byte'l�k ba�l�k b�l�m�nde belirtilir. Ba�l��n ilk sekiz bit'i e� zamanlama i�in ayr�lm��t�r. Ondan sonra gelen 13 bit tan�t�m bilgisi olup paketin ne ta��d��n� belirler. 184 byte'lik y�k�n tamam� ses veya g�r�nt� bilgisi olmak zorunda de�ildir. Gereken uzunlukta bir ayarlama ba�l�� konulup buraya �zel e� zamanlama verileri veya ba�ka bilgiler de konulabilir, veya bo� b�rak�labilir.

1.2.1.2.2 �ok Kanall� MPEG Kodlama

Ger�ek ortam hissini veren, �ok kanall� �evresel (surround) stereo sesler �zellikle multimedia, g�rsel-i�itsel sistemlerde ve kaliteli m�zik sistemlerinde s�k�a kullan�lmaya ba�lam��t�r. �ok kanall� sistemler ayr�ca de�i�ik dillerde yay�n yapan TV sistemlerinde de kullan�lmaktad�r. Uluslararas� Telekom�nikasyon Birli�i ( ITU ) be� kanall� bir sistemi 3/2 stereo sistem olarak tavsiye etmektedir. Bu sistemde normal stereo'daki sa� , sol seslere ek olarak bir orta ve sa�-arka ve sol-arka olmak �zere �� ses daha eklenmektedir. B�ylece geni� bir dinleme b�lgesinde tam bir derinlik etkisi elde edilmektedir.

Be� hoparl�rl� bu sisteme ek olarak sadece 15-120Hz aras� al�ak frekanslar� iyile�tiren (Law requency Enl�ancen�ent, LFE) ek bir kanal daha opsiyonel olarak ilave edilebilir. �nsan kula�� bu kadar al�ak frekanslarda y�n kestiremedi�inden "subwoofer" denilen bu alt�nc� hoparl�r herhangi bir yere konulabilir. Bu t�m sistemler 5.1 kanall� olarak adland�r�l�r.

Bu t�r sistemlerde tabii ki kanallar ba��ms�z olarak kodlanmaz. Kanallar aras�ndaki benzerliklerden yararlan�larak �ok b�y�k oranda s�k��t�rma yap�l�r. Bir kanaldaki bilgiye ek olarak sadece sesin hangi y�nden geldi�ini kestirmeye yetecek kadar bilgi g�nderilir. Kanallar aras� maskeleme etkileri de g�z �n�ne al�n�r.

1.2.1.2.2.1 MPEG-2 �ok Kanall� Ses Kodlamas�

MPEG-I 'den sonra geli�tirilen MPEG-2 (ISO/IEC IS13818 standard�) ses kodlamas� ba�lang��ta �ok kanall� (3/2) olarak planlanm��t�r. Ancak eski sistemlerle uyumlu olan ve uyumsuz olan iki �e�idi vard�r. Uyumlu sistemde yap�lm�� bir MPEG-2 kodlay�c�s�n�n �retti�i i�aret MPEG- 1 ��z�c�s� taraf�ndan normal stereo (2/0) olarak al�n�r. Ayn� �ekilde MPEG- 1 kodlay�c�s�n�n �retti�i i�aret MPEG-2 ��z�c�s� taraf�ndan normal iki kanall� olarak al�n�r. Uyumlu olmayan sistemde kodlanan ses MPEG-l kod ��z�c�s� taraf�ndan al�nmaz. Buna kar��l�k daha y�ksek kalite ses elde etmek m�mk�nd�r.

Daha y�ksek ses kalitesi elde etmek i�in ge�i� a�amas�ndan sonra, uyumlu olmayan �leri MPEG-2 Ses Kodlama (MPEG-2 Advanced Audio Coding, MPEG-2 AAC) sistemi geli�tirilmi�tir. Uyumluluk s�z konusu olmad��ndan, bu sistemde y�ksek ay�r�ml� s�zge� bankalar�, kestirim ve g�r�lt�s�z kodlama teknikleri kullan�l�r (�ekil 6.10). 1997' de standartla�an bu y�ntemde farkl� ihtiya�lar� kar��lamak �zere �� de�i�ik profil kullan�l�r:

� Ana Profil en y�ksek kaliteyi sa�lar. S�zge� bankalar� %50 bini�imli 1024 (toplam blok uzunlu�u 2048 �rnek) ile 128 sat�r (toplam blok uzunlu�u 254 �rnek) aras� de�i�tirilebilen MDCT d�n��m� kullan�r. B�ylece 23.43 Hz frekans ve 2.6ms zaman ayr�cal�� elde edilir. Uzun bloklar kullan�ld��nda pencereleme fonksiyonlar� i�arete ba�l� olarak dinamik bir �ekilde de�i�tirilir.

� Basit Profil'de g�r�lt� �ekillendirmesi ve zaman uzay� kestirim y�ntemi kullan�lmaz

� �rnekleme H�z� �l�eklenebilir Profil en az karma��k olan y�ntem olup melez s�zge� bankalar� kullan�r.

MPEG-2 AAC en �ok 48 kanal'a kadar olan yay�nlar� destekler. En �ok kullan�lan yay�n �ekilleri mono, 2-kanal stereo ve 5.1 kanal (5 Kanal+Bas kanal�) �evresel stereo yay�nlard�r. 320 veya 384 kb/s h�zlarda 5 kanal �ok y�ksek kalite (CD kalitesi) ses iletimi yapabildi�inden profesyonel kay�t ve st�dyo sistemleri ile yay�nc�l�kta kullan�lmaya �ok uygundur.

Bu y�ntemin tek mahzuru MPEG-I ile uyumlu olmamas�d�r. Buna �are olarak "simu\cast" denilen ayn� anda yay�n y�ntemleri kullan�labilir. Bu y�ntemde bir MPEG-2 yay�n� yap�l�rken ayn� giri� i�areti ayr�ca bir MPEG-l kodlay�c�s� ile de kodlanarak her iki kodlanm�� sinyal birlikte iletilir.

1.2.1.2.2.2 MPEG-4 �ok Kanall� Ses Kodlamas�

MPEG-4 daha �ok multimedia uygulamalar� i�in geli�tirilmi� ve �ok fazla s�k��t�rma sa�layan bir standartt�r. Bu kodlamada �e�itli aletler kullan�labilir. Her bir alet belli i�lemleri yapar. Hangi aletlerin kullan�laca�� kodlay�c� taraf�ndan belirlenir ve kullan�lan aletlerin ne oldu�u kar�� tarafa bildirilir. �u anda kullan�lan aletlerle MPEG-4 sisteminde 2 ila 64 kb/s h�zlarda mono sesler iletilebilmektedir. Sistemde �� ana kodlama y�ntemi kullan�l�r:

a) 2-10kb/s d��k h�zlarda parametrik kodlama y�ntemi,

b) 6-16kb/s orta h�zlarda sentez yoluyla analiz y�ntemi,

c) 64kb/s'ye kadar olan h�zlarda alt-bant/d�n��m y�ntemleri.

1998 sonunda standartla�mas� planlanan MPEG-4, ses t�n�s�n�n de�i�tirilebilmesi, sesin i�lenebilmesi (edit), ar�ivlenmesi, "database" programlar� taraf�ndan kullan�labilmesi, g�r�nt� ile e� zamanlanabilmesi, �l�eklenebilmesi (istendi�inde daha az bit kullan�larak daha d��k kaliteli sesle yetinilmesi) gibi yeni olanaklar sunmaktad�r.

1.2.1.2.3 Dolby AC-3 Ses Kodlamas�

Dolby AC-3 say�sal ses kodlamas� da MPEG kodlamas�nda kullan�lan s�k��t�rma prensipleri kullan�r. Ancak uygulama �eklinde ve g�nderilen veri format�nda farkl�l�klar vard�r.

Dolby AC-3 sisteminde frekans bile�enleri �stel olarak (floating po int) g�sterilir. B�ylece say�n�n �ss� ve mantis'i ayr� ayr� ve istenen do�rulukta kodlanabilir. Kullan�lan alt bant say�s� 50 veya daha fazla olabilir. Bit atama y�nteminin uygulan��nda da AC-3 ileri ve geri y�nde adaptif atama y�ntemi kullanarak daha etkili bir s�k��t�rma yapar.

AC ��k�� formatlar� tamamen farkl�d�r. MPEG' in de�i�ken �er�eve uzunlu�una kar�� AC-3 alt� ses kanal�ndan olu�an 1536 PCM �rne�e kar�� d��en 32ms ( 48kHz �rnekleme) sabit uzunlukta �er�eveler kullan�r. Her �er�evenin ba��nda bir �er�eve e� zamanlama bilgisi bulunur. Sonra hata kodlamas�n�n ilk k�sm� (Cyclic Redundancy Code, CRC) ve e� zamanlama (Sync Information, SI) ve bitlerin da��l�m� bilgisi (Bit Stream Information, BSI) g�nderilir. Bunlar�n arkas�nda 6 tane ses bilgisi blo�u vard�r. Her blok, kanal ba��na 256 PCM �rne�e kar�� d��en bile�enleri ve gerekli yan bilgileri ta��r.

Bir �er�evedeki bloklar aras�nda bilgiler ortak olarak kullan�labilir ve bloklar�n uzunlu�u farkl� olabilir. Bir �er�evedeki toplam bit say�s� de�i�memek kayd�yla, fazla bilgi ta��yan bloklara gerekti�i kadar bit atanabilir. Ek bilgiler b�l�m�nde sistem bilgilerini iletilir.

1.2.2 SAYISAL K�PLEME (MOD�LASYON)

Say�sal kiplemede temel olarak analog kipleme tekni�inden bildi�imiz, genlik faz veya frekans kipIerne teknikleri kullan�l�r. Kiplemeyi say�sal yapan �zellik; kipleyen sinyalin say�sal olmas�, yani sadece �nceden belirlenmi� s�n�rl� say�da de�erler alabilmesidir. �rnek olarak e�er ikili (binary) bir say�sal kipleme s�z konusu ise giri� sinyali sadece 011 veya -1/+ 1 gibi iki farkl� de�er alabilir. KipIeme sonunda da sadece iki farkl� ta��y�c� sinyali ��kar; genli�i 0/5V olan, frekans� lkHz/2kHz olan veya faz� 0�/90� olabilen sin�s i�areti gibi. �leti�im sistemlerinde �zellikle de say�sal TV sistemlerinde frekans bant geni�li�inin m�mk�n oldu�unca az yap�labilmesi i�in ikili sistemler yerine M-farkl� de�er alabilen �oklu say�sal kipIerne teknikleri tercih edilir. �rnek olarak 4-l� faz kayd�rmal� kiplemede d�rt de�i�ik giri� i�areti (00,01,11,10) kullan�l�r ve bu giri� kelimelerinin (word) her birine ayr� bir faz a��s� kar�� d��er (0�, 90�, 180�, 270� gibi). Benzer �ekilde 4-seviyeli genlik kiplemesinde 0-1-2-3 volt genlik seviyeleri kullan�labilir.

Frekans bant geni�li�ini daha da azaltmak i�in ayn� frekansta birbirine dik iki ta��y�c� (sinWat, COswat) kullan�l�rsa bu t�r kiplemeye de Dikgen KipIeme (Quadrature Modulation) ad� verilir.

Say�sal giri� sinyalleri Tablo 5-1' de g�r�ld�� gibi "O" ve "1" seviyesine kar�� d��en kare dalgalar bi�imindedir. B�yle bir kare dalgan�n frekans bant geni�li�i teorik olarak sonsuzdur ve iletilebilmesi i�in sonsuz bant geni�li�ine gerek vard�r . Bu ise pratik olarak imkans�zd�r. Dolay�s� ile say�sal sinyalleri son lu bant geni�li�i olan iletim kanallar�ndan ge�irebilmemiz i�in bunlar�n frekans s�n�rlay�c� s�zge�lerden ge�irilmesi gerekir. Bu s�zge�lerin bant geni�li�inin uygun se�ilmesi �ok �nemlidir. Bant geni�li�i �ok tutulursa s�n�rl� bant geni�li�i olan iletim sisteminden ge�irebilece�imiz veri miktar� azal�r, buna kar��l�k s�zgecin bant geni�li�i azal�rsa "O" ve "1 "lere kar�� d��en darbeler zaman uzay�nda yay�larak birbirinin �zerine binerler. Buna semboller aras� kar��ma (Inersymbo/ Interferece) ad� verilir.

Say�sal TV sistemlerinde yay�n ortam�na ve b�lgelere g�re de�i�en �e�itli kiplemeler kullan�lmaktad�r. �letim ortam�n�n nispeten g�r�lt�s�z oldu�u kablo ve uydu yay�nlar�nda QAM ve QPSK gibi daha basit kiplemeler kullan�lmas�na kar��l�k g�r�lt�, kar��ma ve yans�malar�n �ok etkili oldu�u yerel yay�nlarda daha karma��k olan COFDM ve 8-seviyeli VSB kipleme teknikleri kullan�lmaktad�r. Say�sal TV yay�n�nda kullan�lan kipleme �e�itleri ��ylece s�ralanabilir:

� QAM (Quadrature Amplitude Modulation: Dikgen Genlik Kiplemesi) Kablo yay�nlar� (DVD-C) i�in kullan�lmaktad�r.

� QPSK (Quadrature Phase Shift Keying: Dikgen Faz �telemeli Anahtarlama) Uydu yay�nlar� (DVD-S) i�in kullan�lmaktad�r.

� COFDM (Coded Orthogonal Frequency Division Modulation: Kodlu Dik Frekans B�l�mlemeli Kipleme) Avrupa daki yer yay�nlar� (DVD�T) i�in kullan�lmaktad�r. [1]

1.2.3.1 QAM (Quadrature Amplitude Modulation-Dikgen Genlik Kiplemesi)

Say�sal kablo TV yay�nlar�nda 16 veya 64 seviyeli QAM kiplemesi kullan�lmaktad�r. Bu kiplemede iki giri� sinyali vard�r. Bu sinyaller birbirine dik yani aralar�nda 90� faz fark� bulunan iki ta��y�c�y� kipler. E�er ta��y�c�lardan birisi Coswat �eklinde ise di�eri sinwat �eklinde olaca��ndan ��k�� i�areti:

S(t)=acosWot+bsinWot �eklinde ifade edilebilir. Bu�rada a, b katsay�lar� say�sal giri� kelimesini olu�turur.

�ekil 1.11 Dikken genlik kiplemesi

Bunu ger�ekle�tirmek i�in iki �arpma devresi ve bir faz kayd�r�c�dan olu�an �ekil 1.11 deki devre kullan�labilir. Kar��malar� �nlemek i�in giri� sinyalleri bir al�ak ge�iren s�zge�ten (tercihen Nyquist s�zgeci) ge�irilmelidir. 16 QAM kodlamada 16 de�i�ik kelime s�z konusu oldu�una g�re her kelime 4-bit uzunlukta ve a, b katsay�lar� da iki�er bit uzunlukta olmal�d�r

�ekil 1.12 16-QAM i�aretinin zamanla de�i�imi

Al�c� tarafta sinyalin en az hata ile ��z�lebilmesi i�in elde edilecek 16 de�i�ik vekt�r�n birbirine e�it uzakl�kta olmas� gerekir. Bu uzakl��a 2 birim dersek, a, b katsay�lar�n�n -3;-1;+1 ve +3 olarak se�ilmesi gerekir. a ve b� nin her biri d�rt ayr� de�er alabildi�ine g�re 4x4=16 de�i�ik vekt�r tan�mlanabilir. �ekil 1-13.

�ekil 1.13 QAM kiplemede ��k�� vekt�r�

Benzer �ekilde 64-QAM kodlamada a, b katsay�lar�n�n her biri 8 farkl� de�er alabilir (3-bit) ve vekt�rlerin yerle�imi �ekil 1.13�deki gibi olur.

1.2.3.2 QPSK (Quadrature Phase Shift Keying-Dikgen Faz Kayd�rma Anahtarlamas�)

Faz bilgisinin gelen say�sal bilgiye g�re de�i�tirilmesi esas�na dayan�r. Faz de�i�ikli�i bir de�erden di�er de�ere ani olarak de�i�tirildi�inden bu t�r kiplemelere genellikle �Faz Kayd�rma Anahtarlamas� (Phase Shift Keying, PSK)� ad� verilir. PSK bir sinyal:

S(t)=Acos(Wc+2kn/M)

�eklinde g�sterilebilir. Burada M say�s� faz��n ka� de�i�ik de�er alabilece�ini g�sterir ve say�sal faz kiplemesi de �M-PSK� �eklinde ifade edilir. En basit faz kayd�rmal� kipleme M=2 i�in elde edilen ikili PSK kipleme olup �Binary PSK� olarak adland�r�l�r. En �ok kullan�lan ise M=4 i�in elde edilen Dikgen Faz Kayd�rmal� Anahtarlama (QPSK) kiplemesidir. Bu kiplemede faz de�i�imleri 90 derecelik atlamalarla olur (�ekil-1.4).

�ekil 1.14 PSK kiplemede ��k�� vekt�r� ve QPSK kiplenmi� i�aretin de�i�imi

QPSK kiplemede kod ��zme s�ras�nda olu�acak hatalar� ve frekans band geni�li�ini en aza indirmek i�in �GRAY� kodlamas� kullan�l�r. GRAY kodlamas�nda her seferinde en �ok bir bit de�i�imine izin verilir. Yani 00�dan 11�e atlanmaz. �rnek olarak 2-bitlik GRAY kodlamas� 00,01,11,10 �eklinde 4 kelimeden olu�ur.

1.2.3.3 COFDM (Kodlu Dikgen Frekans Uzay� �o�ullamas� Kiplemesi)

Frekans band�n� etkin bir �ekilde kullanan Dikgen Frekans Uzay� �o�ullamal� (Orthogonal Frequency Division Multiplex, OFDM) kiplemesi asl�nda 1970�li y�llarda bulunmu�tu. Ancak o y�llar�n teknolojisi ile uygulanmas� zor oldu�undan 25 y�l kadar kullan�m alan� bulamad�. Son y�llarda say�sal sinyal i�leme tekniklerinin ve �ok geni� �apl� t�m-devrelerin (VLSI) geli�mesi ile Say�sal Radyo-TV yay�nlar� ile Telsiz Yerel Veri ileti�imi (Wireleses LAN) sistemlerinde ba�ar� ile kullan�lmaya ba�lanm��t�r.

Dikgen Frekans Uzay� �o�ullamal� (OFDM) sitemin temeli gelen veri dizisini �ok say�da paralel k��k dizilere ay�rarak her bir k��k diziyi ayr� ta��y�c�larla, paralel bir �ekilde, iletmek esas�na dayan�r. Bu ta��y�c�lar�n frekanslar� ve fazlar� uygun se�ilerek bunlar�n birbirine dikgen (orthogonal) olmas� sa�lan�r. Bu durumda yan yana gelen ta��y�c�lar�n tayflar�n�n �rt��mesi (spectral overlapping) i�arete bir zarar vermez . Bu da ta��y�c�lar�n birbirine daha yak�n se�ilebilmesini sa�lar ki sonu�ta frekans band� daha etkin bir �ekilde kullan�lm�� olur. Yani ayn� frekans band�na daha fazla ta��y�c� yerle�tirilebilir. Bilinen ve say�sal ileti�imde yayg�n olarak kullan�lan Frekans �o�ullamal� Sistemler (FDM) ile OFDM aras�ndaki en �nemli fark budur. �ekil�1.15�da bu iki sistemin kar��la�t�r�lmas� verilmi�tir.

A��k�a g�r�ld�� gibi FDM kiplemede frekans bant geni�li�i, WFDM=2R=2(N/Ts), ta��y�c� say�s�ndan ba��ms�zd�r. Buna kar��l�k OFDM�de ta��y�c� say�s� artt�k�a bant geni�li�i azalarak �ok say�da (N>100) ta��y�c� i�in FDM��n yar�s�na d��er.

WOFDM = R = N/Ts (N >100 i�in)

�ekil 1.15 OFDM ve FDM kiplemelerinin frekans spekturumu

Genel anlamda bir OFDM sinyali N tane dikgen alt ta��y�c�n�n paralel olarak iletildi�i bir sinyaller k�mesi olarak d��n�lebilir. Bu sinyalin matematiksel ifadesi:

�eklinde yaz�labilir. Burada;

Cn,k ; k�inci ta��y�c� taraf�ndan n�inci zaman aral��nda her Ts s�resince g�nderilen sembol
N; alt ta��y�c�lar�n say�s�
fk ise k�inci alt ta��y�c�n�n frekans�n� g�stermektedir.

n�inci zaman aral��nda iletilen sinyale n�inci OFDM �er�evesi dersek ve bunu Fn(t) ile g�sterirsek ilk ba��nt�y� daha basit olarak

�eklinde g�sterebiliriz. Burada Fn(t), N tane Cn,k sembol�n toplam�ndan olu�an k�meye kar��

d��mektedir ve her sembol fk frekansl� ayr� bir alt ta��y�c� gk ile g�nderilmektedir. Al�c� tarafta kod ��zme i�lemi bu ta��c�lar�n dikgen (orthogonal) olma �zelli�inden yararlan�larak kolayca yap�labilmektedir. Al�nan sinyal gk ta��y�c�s� ile ��z�ld��nde sadece o ta��y�c�n�n ta��d�� bilgi elde edilir.

�ekil 1.16 OFDM kiplemenin yap�l��(a) Tan�ma dayal� teorik ger�ekleme,(b) Ters fourier d�n��m� y�ntemi

Bu tan�ma g�re OFDM�in uygulanmas� i�in binlerce ta��y�c�n�n �retilmesi ve her ta��y�c� i�in bir genlik kipleyicisi (�arpma devresi) gerekir (�ekil 1.16) ki bu da pratik olarak uygulanabilir bir ��z�m de�ildir. Bunun yerine Fourier d�n��m teknikleri kullanmak pratik bir ��z�m getirmektedir.

Bu form�lden g�r�lece�i gibi OFDM sinyalini ele etmek i�in Cn,k sembollerinin ters Fourier d�n��m�n� (IDFT veya IFFT) almak yeterli olmaktad�r. Ta��y�c� say�s� ters Fourier d�n��t�r�c�n�n (IFFT) nokta say�s� ile belirlenir.

Say�sal sinyal i�leme teknikleri kullanarak ve mikro i�lemciler veya �zel sinyal i�leyici, VLSI T�m devrelerle bu i� kolayca yap�labilmektedir. �deal halde ta��y�c�lar bir birine dik oldu�u i�in frekans �rt��mesi y�z�nden semboller aras� kar��ma olmaz. Fakat e�er iletim kanal� ideal de�ilse (ki durum �o�u zaman b�yledir) al�c�ya gelen sinyal bir miktar bozulur ve semboller aras� bir kar��ma meydana gelir.

OFDM sinyalinde semboller �er�evelere kar�� d��t��nden bu da �er�eveler aras� bir kar��ma demektir. Bu kar��man�n s�resi kanaldaki de�i�ik gecikmeler (yans�malar) aras�ndaki fark kadard�r.

Bunu �nlemek i�in �er�eveler aras�na bu s�re kadar bir bo�luk konur veya bu aral�k bilgi ta��mayan bit�lerle doldurulur. Bu bitler �zel olarak d�n��ml� (syclic) bi�imde kodlanarak ve al�c�da bu bitler sinyal bitleri ile evri�tirilerek (convolution) bir �er�eve i�indeki bitler aras�ndaki kar��ma da engellenebilir. B�t�n bu i�lemlerin ger�eklendi�i bir COFDM kipleyicisinin blok �emas� �ekil 1.18�da verilmi�tir.

�ekil 1.17 OFDM sinyalinin ters fourier d�n��m� ile elde edilmesi, (a)Frekans uzay� bile�enlerinin olu�turulmas�, (b) Zaman uzay�ndaki sinyal

�ekil 1.18 COFDM kipleyici

COFDM�in UYGULANI�I

Avrupa �lkeleri say�sal TV yer yay�nlar� (DVB-T) i�in VSB sistemine g�re daha karma��k olan fakat �zellikle yans�mal� olarak yay�lan sinyallerde daha hatas�z �al��an Kodlu Dikgen Frekans Uzay� �o�ullamal� (Coded Orthogonal Frequency Division Multiplex, COFDM) kiplerne sistemini kabul etmi�lerdir. Bu t�r yay�nlar ilk olarak 1999 y�l�nda �ngiltere' de ba�lam��t�r.

OFDM kiplemesi say�sal kelimelerin her birine ayr� bir ta��y�c�n�n tahsis edilmesi esas�na dayan�r. Say�sal yer TV yay�nlar�nda kullan�lan OFDM kodlamas�nda binlerce ta��y�c� kullan�l�r.

�ekil 1.19 COFDM kiplemesinin blok �emas�

MPEG Transprt dizisi OFDM kipleyiciye verilmeden �nce bit dizileri �zerinde �Enerji da��t�c�� blok yard�m� ile de�i�iklikler yap�larak elde edilecek sinyalin her frekanstaki enerjilerinin m�mk�n oldu�u kadar e�it yap�lmas� �al��l�r.

1.3 SAYISAL TELEV�ZYON YAYINCILI�I (DVB)

Say�sal televizyon, yay�nc�l�kta yeni bir metoddur. Say�sal teknoloji kullan�larak ger�ekle�tirilen bu yeni yay�n metodu ba�ta karasal (terrestrial) yay�nc�l�k olmak �zere uydu(satellite) , Kablolu TV, LMDS, MMDS ve MVDS yay�nc�l��nda kullan�lmaktad�r.

Say�sal yay�nc�l��n avantajlar�ndan baz�lar� �unlard�r;

Say�sal televizyon yay�n�nda 4-6 program�n, say�sal radyo yay�n�nda 5-8 program�n bir verici ile yap�labilmesi,
Analogdan daha �st�n g�r�nt� kalitesi,
Radyo yay�nc�l��nda; Mono AM, Mono FM, Stereo FM ve CD kalitesinde yay�n se�enekleri,
Analog yay�nda kapsanan ayn� alan�n, say�sal yay�nda daha d��k g��l� verici ile kapsanabilmesi ve dolay�s�yla enerji tasarrufu sa�lanmas�,
Programla birlikte veya programdan ba��ms�z veri iletiminin sa�lanmas�,
�nteraktif (etkile�imli ) TV yay�nc�l��na imkan tan�nmas�,
�lke �ap�nda tek frekans a��-SFN (Single Frequency Network) kurularak, frekans spektrumunun etkin bir �ekilde kullan�lmas�,
Sabit, portatif veya mobil al�c�larla kesintisiz ve kaliteli (enterferans�z) yay�n al�nabilmesi,
Radyo al�c� ekran�nda; istasyon ad�, program ad�, i�eri�i, s�resi, gelecek program, deprem, yang�n, sel felaketi gibi acil g�venlik bilgileri, trafik anonslar�, hava ve yol durumu, turizm bilgileri, borsa ve d�viz bilgileri vs. g�r�nebilecek olmas� gibi.

Say�sal vericilerle, analog vericilerin kapsad�� alana, 20 dB daha d��k verici ��k�� g�c� ile ula��lmaktad�r. Burada dikkate al�nacak di�er bir husus da birden fazla yay�n�n tek bir TV vericisi ile yay�nlanmas� imkan�, dolay�s�yla bu alanda ekonomik kazanc�n sa�lanmas�d�r.

Ayn� durum, say�sal uydu yay�nc�l�� i�in de ge�erlidir. Analog yay�n i�in kullan�lan band geni�li�i ile bir uydudan 6-9 aras� say�sal yay�n g�nderilmesi m�mk�nd�r.
Gerek daha fazla say�da yay�n imkan�, gerek ard��k verici istasyonlar� ile ayn� programlar�n tek frekanstan yay�nlanmas� ve kullan�lan vericilerin birbirlerini bozucu de�ilde yap�c� etkide bulunmas�n� sa�layan SFN olu�turmakla verimli bir frekans kullan�m�n�n sa�lanmas�, gerekse vericilerin ortak kullan�m� ve g��lerinin d��r�lmesi ile sa�lanan ekonomik kazan�, say�sal televizyonu analog sistemlere oranla avantajl� konuma getirmi�tir.

Say�sal Televizyon ile ilgili ilk resmi �al��malar 1993'de Bonn'da ger�ekle�en DVB (Digitial Video Broadcasting) projesi ad� alt�nda 20 �lkenin kat�l�m� ile ba�lat�lm��, �u anda kat�l�mc� say�s� 200'e ula�m��t�r.

D�nyadaki Karasal Say�sal TV Yay�nc�l��nda (DVB-T) ise Temmuz 1997�de �ngiltere�nin Chester kentinde yap�lan toplant�da, DVB-T yay�n�n�n hangi bandlardan yap�labilece�i ve standart� belirlenmi�tir. Avrupa �lkelerinin �o�u, analog yay�n iletimine yapt�klar� b�y�k miktarlardaki yat�r�mlardan dolay�, say�sal TV yay�nlar�na ancak 2010 y�l�nda tam anlam�yla ge�ebileceklerini, ge�i� s�resince de analog ve say�sal yay�nlar�n e� zamanl� yap�laca��n� ifade etmi�lerdir.

DVB projesinde;

Say�sal uydu yay�nc�l�� i�in (DVB-S) ETS 300 421
Say�sal Kablo Yay�nc�l�� i�in (DVB-C) ETS 300 429
Karasal Say�sal Televizyon Yay�nc�l�� i�in (DVB-T) ETS 300 744
�ok kanall� �ok noktaya da��t�m sistemi i�in (MMDS) ETS 300 749
�ok kanall� video da��t�m sistemi i�in (MVDS) ETS 300 748
Tek noktadan �ok noktaya da��t�m servisi i�in (LMDS) EN 301 199

standartlar� belirlenmi�tir.

Ba�ta ABD olmak �zere Kanada ve Avrupa �lkelerinde say�sal sistemlerle ilgili reg�lasyon ve lisans i�lemlerinin d�zenlenmesi amac�yla b�y�k �aba sarfedilmi� ve �al��malar devam etmektedir.[5]

1.3.1 SAYISAL YAYIN �E��TLER�

Yay�n �e�itlerini iletilen sinyalin tabi tutuldu�u mod�lasyon i�lemi belirler. Bu b�l�mde �� tip mod�lasyon tekni�i ile olu�mu� ve standart olarak kullan�lan �� say�sal yay�n �e�idine yer verilecektir.

DVB-S: Uydu yay�nlar� i�in QPSK (Quadrature Phase Shift Keying: Dikgen Faz �telemeli Anahtarlama)
DVB-C: Kablo yay�nlar� i�in QAM (Quadrature Amplitude Modulation: Dikgen Genlik Kiplemesi)

DVB- T: Yerel yay�nlar i�in COFDM (Coded Orthogonal Frequency Division Modulation: Kodlu Dikgen Frekans B�l�mlemeli KipIerne)[7]

1.3.1.1 DVB-S UYDU YAYINI

DVB-S sistemi uydu transponder band geni�li�inin t�m dizisinin �st�nden gelebilmesi i�in dizayn edilmi�tir. DVB-S tek ta��y�c�l� bir sistemdir. Di�er bir deyi�le bir �e�it birle�imdir. Merkezde bu birle�im en �nemli yeri paylod yani, kullanabilir miktara oran� bulunmaktad�r. Bu �ekirde�i saran katman serisi hatalara kar�� duyarl� sinyalin hassasiyetini azaltmak ve paylod�� yay�n i�in uygun bir �ekle getirmekle g�revlidir. Video, audio ve di�er datalar, MPEG Transport Stream paketlerine yerle�tirilir. Paket edilmi� datalar payload� olu�turur. ��lem a�amalar�n�n bir k�sm� a�a��dad�r:

1) B�t�n senkronizasyon baytlar� �evirerek datay� d�zenli bir yap�ya sokmak.

2) ��eri�i geli�i g�zel s�ralamak.

3) Paket bilgilerinin �st�ne, bir Reed-Solomon, ��nceden hata d�zeltici� ilave etmek. Bu harici kod (outher code) olarak adland�r�lan sinyal �zerinde yaln�zca %8 civar�nda art�rma yapan �ok etkili bir sistemdir. �leride b�t�n da��t�c� sistemler i�in ortak bir harici kod kullan�lacakt�r.

4) Paket i�eri�inde katlama metodu uygulanarak paket toplulu�u olu�turulur.

5) Hata d�zeltici sistem ve katlama metodu uyguland�ktan sonra ikinci bir hata d�zeltme sistemi eklenir. Bu ikinci hata d�zeltme sistemi servis sa�lay�c�lar�n ihtiya�lar�na uygunluk i�in i�letme giderleri miktar�nda ayarlanabilir.

6) Son olarak sinyal, QPSK, uydu yay�n ta��y�c�s�n� ayarlamak i�in kullan�l�r.

Asl�nda bu sistem, fiziksel yay�n aras�nda �zellikle kanal nitelikleri ve �o�alma i�in tasarlanm��t�r. Bu sistem, kanal�n hata �zelliklerine uyarlanabilmesi i�in d�zenlenir. Bu hatalar rasgele s�ralan�r ve ��n hata d�zeltme katlar�� n�n iki tanesi ilave edilir. �kinci seviye yada i� kod (iner code) ko�ullara (g��, �anak boyutu, mevcut bit oran) g�re ayarlanabilir.

Buna g�re servis sa�lay�c�lar iki de�i�ken vard�r: Sa�an�n toplam boyutu ve d�� katmandaki hata d�zeltme sisteminin �kabuk� kal�nl��. Elimizde her iki durumda al�c�, kullanaca�� do�ru kombinasyonu h�zl� denemelerle ve gelen sinyaldeki hata ile bulacakt�r. Payload boyutunun ve i� kodun uygun kombinasyonu servis operat�r�n�n ortam�na uygun se�ilebilir.

39Mb/s servis operat�rlerinin iste�i MPEG-2 video ve audio t�m kombinasyonlar�n� ta��mak i�in kullan�labilir.

Uydu haberle�mesinin kanal �zellikleri:

D��k oranl� sinyal/g�r�lt� oran�.
Kullan�labilir geni� bant geni�li�i frekans�.
Uydularda y�kseltici t�p�, maksimum g�� verimi i�in �ok do�rusal olmayan moda �al��t�r�l�r.

Se�ilmi� uydu mod�lasyon sistemi, 2bit/sembol QPSK mod�layonudur. Bu mod�lasyon sistemi, DVB-S standard� ETS 30042 de tan�ml�d�r.

Baz� karakteristikler:

�Harici FEC: Reed-Solomon hata d�zeltmesi.
�Dahili FEC:katlan�r kodlama
�kolay b�k�l�r sembol oran�

DVB-S standard� �zel uydu transponderin karakteristikleri i�in haberle�me parametrelerinin uygun setini se�mesini izin veren, �ifreleme parametreleri say�s�na sahiptir. DVB-s al�c�s� ele alabilmi� olmas� gerekti�i kar��lama parametreleri:

Ta��ma frekans� (Ghz)
Polarizyasyon (dikey, yatay)
Katlan�r hata d�zeltmesi kodu (1/2, 2/3, 3/4, 5/6 veya 7/8)
Sembol oran�

De�i�ken sembol oran�, transponder yoluyla modemi, tam olarak uygun band geni�li�ine ayarlamak i�in yay�mc�ya izin verir. Se�ilmi� sembol oran�, 1.28 taraf�ndan b�l�nen transponderin -3dB band geni�li�i gibi olmal�d�r. ETS 300 421, herhangi bir yolla sembol oran� k�s�tlamaz.

Be� ayr� FEC kodu, MPEG-2 nakil veri ak��na eklenilen Greksiz bilgi miktar�n�n de�i�mesine izin verirler. Bu yolla modem, farkl sinyal/g�r�lt� oran� i�in ayarlanabilir. �rne�in: bir�ok insan, alanlar�nda �iddetli ya�mur taraf�ndansebep olunan kar��lama problemlerinden �ikayet etmeye ba�lad��nda, genellikle 5/6 kodunu kullanan yay�mc�, �nemli futbol kar��la�malar�nda daha sa�lam olan 2/3 kodunu kullanm��t�r.3/4��n anlam�, �rne�in; 4 bit MPEG�de 3 bit bilgi ta��r. Kalan %25�lik k�s�m ise hata d�zeltme i�indir. Kullanabilir farkl� hata d�zeltme kodlar�, kar��lama alan�ndaki hava ko�ullar�na, g�re modem iletimi benimsemesine izin verirler. Yay�mc� her y�l, g�r�nt� kayb�n�n dakikalar�n� ne kadar bekledi�ini, hata d�zeltme ile se�ebilir.

DVB-S sistemi, tek ta��y�c�l� tek transponder i�in, zaman b�lmeli �o�alt�c�y� (TDM) en iyi �ekilde kullan�r, ancak �ok ta��y�c�l� frekans b�lmeli �o�alt�c� (FDM) i�in kullan�ld��nda uygulamalar yaz�lmas� gerekir. SPPC, ta��y�c� �zerinde g�nderilen tek bir program (video ve ilgili ses ak��yla) vard�r anlam�na gelir. Bu, farkl� ta��y�c� FDM frekanslar�n� kullanarak, bir tek transponderi payla�mak i�in �e�itli DVB-S uplink yerine izin verir. Buna z�t olan ise, normal programlar i�in kullan�lan MCPC�dir (her ta��y�c�da �ok kanal). Neredeyse b�t�n metodlar DVB-S standard�na uyumludurlar.

1.3.1.2 DVB-C KABLOLU YAYIN

Kablo network sistemi, uydu sistemindeki ayn� �ekirde�e sahiptir, fakat ayar sistemi, QPSK�n�n yerine QAM �zerine kurulmu�tur ve i� kod ��n hata d�zeltme��ye ihtiya� yoktur. Sistem 64-QAM de merkezlendirilmi� fakat 16-QAM ve 32-QAM gibi daha al�ak seviyelerde ve 128-QAM ve 256-QAM gibi daha y�ksek seviyelerdeki sistemlerde kullan�labilir. Her durumda sistemin bilgi kapasitesi sistemin g��ne g�re de�i�tirilir. Kapasite kelimesini kullanacak olursak 8MHz�lik kanal 64-QAM kullan�rsa 38.5 Mbit/s kapasiteli payload bar�nd�rabilir.

1.3.1.3 DVB-T KARASAL YAYIN

�at� anteni, balkan anteni, masa-�st� oda anteni gibi TV'nin ba�lang�c�ndan beri tan�d��m�z, al��1lagelen antenlerle al�nan yay�n karasal TV yay�m'd�r. Bulundu�unuz y�reye yak�n, hakim bir tepeden veya yay�n kulesinden, karasal bir TV vericisi ile, VHF veya UHF band�nda yap�l�r. Alternatifleri uydudan yap�lan ve �anak antenle al�nan Uydu- TV Yay�n� ve kabloyla hanelere da��t�lan Kablo-TV yay�n�d�r. Ancak al��t��m�z bu yay�n, Analog Karasal yay�nd�r. Antene ba�lad��m�z t�m televizyon cihazlar� ile izlenebilir.

Say�sal karasal yay�n (DVB- T) ise, yine v�erici ile bir y�ksek noktadan yap�l�r, ancak say�sal (digital) bir kodlama (mod�lasyon) tekni�i ile haz�rlanm��t�r. Yine �at� anteni. oda anteni gibi antenlerle al�n�r ancak do�rudan mevcut teknoloji ile �retilmi� televizyon cihazlar�m�za ba�lanamaz. uydu al�c�s� benzeri bir cihaz taraf�ndan analo�a d�n��t�r�ld�kten sonra televizyonlar�m�z�n giri�ine ba�lan�r. Say�sal karasal yay�n, al��t��m�z analog yay�ndan farkl� �ekilde haz�rlanm��, ancak benzer �ekilde nakledilen bir VHF/UHF band� TV yay�n�d�r.

Say�sal teknolojinin en �nemli avantaj�, daha fazla TV kanal�n�n yay�nlanmas�na imkan sa�lamas�d�r. Bu sayede izleyici daha fazla yay�na kavu�ur, yay�nc� kurulu� daha d��k maliyetle yay�n�n� yapabilir. Bir analog TV yay�n� yerine uydu ve kabloda 8-12, say�sal karasalda yakla��k 4 TV yay�n� da��t�labilir.

Bu sayede izleyici. nas�l bir �anak antenle y�zlerce yay�n alabiliyorsa, say�sal karasal TV sayesinde de y�z�n �zerinde TV yay�n� alabilecektir. Ancak tek bir uydudan t�m T�rkiye'ye yay�n yap�labiliyor iken, bir TV vericisinden ancak bulunulan y�reye yay�n yap�labildi�inden, teknolojik olarak m�mk�n olan bu kanal say�s�na muhtemelen �ok az ilde ula��labilecektir.

Say�sal karasal televizyon yay�n� (DVB- T) �zellikle b�y�k illerimizde ya�anan frekans s�k�nt�s�na bir ��z�m getirecektir. SFN (Single Frequency Netvvork - Tek Frekans A��) �zelli�i sayesinde ayn� yay�n bir frekans �zerinden, farkl� vericilerden yay�nlanabilecektir (enterferansa neden olmadan, birbirini tamamlar). Bu sayede bir analog TV yay�n� yerine b�y�k �ehirlerde 4 de�il, 8-12 TV kanal�n�n yay�nlanabilece�i �ng�r�lmektedir.

Yay�n kulelerinin ve vericilerin say�s�n�n azalt�lmas� g�r�nt� kirli�ine neden olan yay�n kuleleri kalkacak, b�ylelikle hem havadaki sinyal kirlili�i hem de g�r�nt� kirlili�i azalt�lacakt�r. Yeni vericilerde daha d��k ��k�� g�c� yeterli olacakt�r, dolay�s�yla elektromanyetik kirlilik azalacakt�r. Bu ger�ek kamu sa�l�� a��s�ndan �ok olumludur ve karasal TV yay�n�n� izlemeyenlere de bir avantaj getirecektir.

Say�sal yay�nlar�n g�r�nt� kalitesi analogdan daha iyidir. Bu gerek karasal, gerek uydu, gerekse kablo-TV i�in ge�erlidir. Say�sal karasalda SFN �zelli�i sayesinde �evreden yans�yarak gelen sinyaller analogta oldu�u �zere g�lgelenmeye neden olmayaca�� gibi. yay�n�n kalitesini artt�r�r. Ayr�ca MHP (Multimedia Home Platform), internet ve mail servisleri, bilgi servisleri, bankac�l�k hizmetleri, oyun kanallar� vb. yay�n�n i�ine konulabilecektir. Hareketli (mobil) televizyon al�c�lar� Say�sal Karasal TV (DVB- T). uydunun ve kablonun aksine. hareket eden televizyon cihazlar�ndan da izlenebilir (�rne�in cep televizyonlar�, otob�ste TV izleme ... )

Daha d��k verici g�c� gereksinimi ve daha az say�da vericinin �stelik payla��larak kullan�lmas� sayesinde yay�nc� kurulu�lar�n enerji t�ketimlerinde �nemli bir tasarruf s�z konusu olacakt�r. Her televizyon i�in ek cihaz gereksinimi olacak DVB- T yay�nlar� analog televizyonlar ile izlenebilecek. Bu cihaz sayesinde normal karasal antenler ile DVB- T yay�nlar� izlenebilecek. �n�m�zdeki y�llarda piyasaya s�r�lecek TV'lerin i�inde say�sal al�c� cihazlar� yer almaya ba�lanaca�� ng�r�yor. B�ylece, say�sal TV al�c�s� olmadan da say�sal yay�nlar izlenebilecek. Say�sal karasal yay�n, uydu-TV veya. kablo-TV'nin yerine ge�meyecek, tamamlay�c� konumunda olacakt�r. Her �� teknoloji de birlikte ya�amaya devam edecektir.

Say�sal karasal yay�n�n gelmesiyle bitecek olan tek �ey analog karasal yay�nd�r. Avrupa'da 2008 y�l�nda, T�rkiye'de 2014 y�l�nda t�m analog karasal vericilerin kapat�lmas� planlanm��t�r.Analogdan say�sal yay�na ge�i�, t�m da��t�m teknolojilerinde geli�me do�rultusunda ger�ekle�en bir s�re�tir. T�rksat uydusunda analogdan say�sala ge�i� ger�ekle�mi�, t�m yerli kanallar say�sal (dijital) yay�na ge�mi�tir. Kablo�TV'de bu s�re� 2006 i�inde ba�layacakt�r. Karasal TV'de de 2006 y�l�nda ba�lam��t�r.

D�nya televizyon yay�nlar�n� izleyebilmek i�in belli ba�l� be� farkl� iletim bi�imi vard�r. Bunlar: Kablo TV, uydu vericileri, MMDS (Multichannel Multi-point Distribution System). telefon hatlar� �zerinden TV aktar�m� (IPTV) ve karasal vericilerdir. �yesi olmaya haz�rland��m�z Avrupa Birli�i �lkelerinde kablo TV ve Uydu �zerinden yap�lan yay�nlar, karasal yay�nc�l��a g�re �ok daha fazla geli�mi� oldu�u halde, �lkemizde karasal yay�nc�l�k geli�mi� ve yayg�nla�m��t�r. Avrupal� yay�nc� kurulu�lar�n yakla��k y�zde 30'u kablo TV, y�zde 24'� uydu, y�zde 46's� ise karasal yay�nc�l�k ile izleyicilerine ula��rken, �lkemizde yay�nc� kurulu�lar�n yakla��k y�zde 10'u kablo TV, y�zde 30'i uydu, y�zde 60'si ise karasal yay�nc�l�k ile izleyicile�rine ula�maktad�r. [8]

Say�sal karasal yay�nc�l��n avantajlar�

1- Karasal vericilerden yap�lan say�sal TV yay�n� yeni bir mod�lasyon y�ntemi COFDM-Coded Ortogonally Fre-quency Division Multiplexing (Kodlanm�� Ortogonal Frekans B�lmeli �o�ullama) kullan�larak g�r�nt� ve ses datalar�n �ok kaliteli ve �ok etkin bi�imde s�k��t�rarak ta��ma olana�� sunuyor.

Say�sal karasal yay�n frekans spektrumunu �ok etkin bir �ekilde kullanma olana�� tan�maktad�r. ��yle ki: COFDM mod�lasyonu kullanarak 4-6 ayr� kanal�n yay�n�n� bir paket halinde s�k��t�r�p tek bir frekanstan iletmek olanakl�d�r. Bunun �zerine bir de SFN (Single Frequency Netvvork) olana��n� koyarsak; ki bu �u demek:

�stanbul gibi bir �ehirde ayn� yay�n� �ehrin tamam�na izletebilmek i�in bir ka� vericiden verici say�s� kadar frekans kullan�lmas� gerekirken, DVB-T'de ayn� frekans �zerinden farkl� vericilerden yay�n yapmak da olanakl�. �zetlersek, �u anda �stanbul'da yay�n yapan 51 kanal�n tamam�n� 13 frekans �zerinden iletmek olanakl�d�r.

Ancak 'say�sal karasal' yay�n yeni geli�mekte olan HDTV teknolojisi i�in �ok uygun de�ildir. ��nk� HDTV yay�nlar s�k��t�r�lsa bile 'say�sal karasal' yay�n teknolojisinde bir kanal� tamamen doldurmaktad�r.

2- DVB-T ile yay�nc� kurulu�lar�n kendi vericilerini kurma zorunlulu�u ortadan kalkmaktad�r. Bir yerel televizyon, DVB- T yay�n� yapan bir yay�nc� kurulu�un yay�n paketinden bir yer sat�n alarak ciddi bir yat�r�m maliyetinden kurtulabilir ya da bir ka� giri�imci bir araya gelerek 4-6 kanal�n yay�nlar�n� tek bir verici �zerinden yay�nlama olana��na kavu�abilir.

3- DVB-T'de belirli bir alana yay�n iletebilmek i�in gerekli verici g�c� analog yay�nc�l�ktakine oranla onda bir seviyesindedir. Ayn� kanaldan 4-6 yay�n yapabilme olana�� da hesaplan�rsa enerji maliyetlerinden 50�de 1�e kadar kazan� sa�lanacakt�r. �arp�c� bir �rnek: TRT�nin yay�nlar�n� iletebilmek i�in kulland�� y�ll�k elektrik enerjisinin maliyeti yakla��k 50 milyon dolar kadard�r. DVB-T ile bu maliyetleri 1 milyon dolar seviyesine �ekmek olanakl�d�r. Buna kar��n �lke �ap�nda elektrik ta�sarrufu konusu do�ru de�ildir. ��nk� her ne kadar vericilerde elektrik tasarrufu yap�l�yorsa da hanelerde her TV cihaz� i�in bir set-top-box (uydu al�c�s� gibi bir kutu) gerekti�inden ve bunlar�n toplamda harcayaca�� g�� b�y�k boyutlarda olaca��ndan, genel olarak ciddi bir tasarruf sa�lanamayabilir.

4- Analog yay�nc�l�kta bir vericiden gelen sinyaller yans�yarak al�c�ya ula�t��nda ikiz g�r�nt�lerin. g�lgelerin olu�mas�na neden olabilir. Oysa DVB-T'de yans�yarak gelen sinyaller yay�n�n kuvvetlenmesine neden olurlar. Bu nedenle DVB-T mobil uygulamalar i�in de �ok uygun bir sistemdir,

5- Analog yay�nc�l�k da yay�n�n i�ine sadece teleteks konulabilir, DVB-T'de ise MHP (MultimediaHome Platform), internet ve mail servisleri, bilgi servisleri, bankac�l�k hizmetleri, oyun kanallar vb, yay�n�n i�ine kodlanabilir, Ayr�ca DVB-T'de al�c� sadece sabit cihazlar de�il PDA, masa�st� bilgisayar, diz �st� bilgisayar ve cep telefonlar� olabilir. Bu avantajlara kar��t olarak, DVB- T'ye ge�i�in yat�r�m maliyetleri �ne s�r�lebilir.

Kaba bir hesapla t�m ulusal kanallar�m�z� ta��yabilecek bir DVB- T a��n�n maliyetinin yakla��k 500 milyon dolar olaca�� d��n�lmektedir. DVB- T yay�nlar�n� normal televizyon ve monit�rlerden izlemek olanakl�. Ancak bunun i�in say�sal uydu al�c�s�na benzer bir cihaz olan say�sal yay�n al�c� (Set Top Box) sat�n almak gerekiyor. Bir Set Top Box'�n maliyeti ise 100 dolar civar�ndad�r ve hanedeki her TV i�in bir adet gereklidir.

�ekil-1.20 DVB-T Sinyallerin Yans�mas�

DVB- T'de yans�yarak gelen sinyaller yay�n�n kuvvetlenmesine neden olurlar. Bu nedenle DVB-T mobil uygulamalar i�in de �ok uygun bir sistemdir.[6]

2-SAYISAL TV ALICILARI

2.1 ALICILARIN DONANIMSAL YAPISI

2.1.1 �evre Elemanlar�

2.1.1.1 �anak Anten

Uydu gelen y�ksek frekansta �ok zay�f mikro dalga sinyalleri toplar ve LNB�ye yans�t�r. Verimlili�i do�rudan b�y�kl��ne ve geometrisine ba�l�d�r.

2.1.1.1.1 Ofset �anak Anten

Yumurta �eklindeki oval �anaklar OFFSET �anaklard�r. Uydular y�r�ngesinden a�a�� ve yukar� 300 km zikzak �izerek bizimle beraber D�nya etraf�nda d�nerler. Ofset �anaklar�n ova! olmas�n�n nedeni i�te bu uydunun 300 km yukar� a�a�� zikzak �izdi�inde �anak anten 24 saat boyunca ayn� kalitede sinyal almas�n� sa�layan oval olu�udur. ��te bu y�zden k��k boyuttaki ofset �anaklar dahi verimli �al��mas�n� sa�lar ve ayr�ca ofset �anak anten daha estetik ve elemanlar� daha d�zg�n daha sa�lamd�r. Ofset �anak anten �retmek �zel pres kal�plarla m�mk�nd�r buda y�ksek maliyetler gerektirir ancak b�yle y�ksek maliyetli bir fabrika kuran �ana��n�n kalitesine �nem vermesi gerekir.

�ekil 2.1 Ofset �anak anten

2.1.1.1.2 Parabol �anak Anten

Tam yuvarlak �anaklar parabol �anaklard�r. Parabol anten gelen ��nlar� odak noktas�nda toplad�� i�in kazanc� y�ksektir. Ancak Parabol �anaklar LNB'nin tam ordas�nda durmas� uydudan gelen sinyali engellerken, uydu 300 km zikzak �izerken sadece 300 km alan�n i�inde en iyi g�rd�� konuma uydu geldi�inde alabilece�i en iyi sinyali almaya �al��r. Parabol �anaklar�n ayaklar�n�n yan desteklerin olmamas� sa�lam monte edilmesini engelliyor. Parabol antenler hem g�nderme hem de alma i�leminde kullan�labilirler. Bir de ger�ekten yeni olan "Wavefrontier" �ana�� var, Toroidal deniyor. Bunun �zelli�i birbirine iyice uzak uydulardan 16 taneye kadar LNB ile �al��abilmesi. K��k olan� 55cm, b�y�� 90cm olan iki modeli var. Ayni b�y�kl�kte olan parabol �anaklar kadar verimli oldu�u ve montaj�n�n �ok kolay oldu�u s�yleniyor. Firma 1999'da kurulmu�. Merkezi Kore'de, ara�t�rma geli�tirme merkezi Rusya'da. Zaten Toroidal'in matematiksel modelinin ve form�l�n�n bilgisayarlar sayesinde ke�fedildi�i merkez Moskova. �retim tesisleri Taiwan'da, sat�� merkezi ise Irvine, Kalifomiya, ABD tekni�i ger�ekten �ok kar��k. Uydudan gelen sinyal ana yans�t�c�dan iki defa yans�t�larak bir �izgi �zerinde olu�turulan �ok say�daki oda�a yans�t�l�yor. Ana yans�t�c� bir elipsoid, yard�mc� yans�t�c� ise Toroidal +Elipsoid. Toroid geometrisi bir antende ilk defa kullan�ld�� i�in ad�na toroidal demi�ler. [5]

�ekil 2.2 Parabol �anak anten

Daha �nceki �ift yans�t�c�l� Cassegrain ve Gregoryen �anaklarda hiperboloid, paraboloid ve elipsoid geometrileri kullan�lm��t�. Ancak bu �anaklar�n hepsi tek odakl� �anaklar idi. Bu anten ise prensip olarak Gregoryen yans�t�c�l� antene benziyor ancak form�l� de�i�ik Yard�mc� yans�t�c�n�n geometrisi hiperboloid yerine bir sanal "toroid" ana yans�t�c� ise elipsoide benziyor. Parabolik form�l� hi� yok. Yard�mc� yans�t�c� konveks-konkav. Yani bir d�zlemi konveks iken ortogonal d�zlemi konkav. Tam �ekilleri ayr�nt�l� matematiksel hesaplar. Matematik ve fizik denklemleri ile elde ediliyor. Ad�n� "Toroidal �ok uydulu anten" koymu�lar. Hareket eden aksam�n�n olmamas� hareketli �ana�a g�re daha g�venilir yap�yor. Ayr�ca en �nemli avantaj� bu �ana��n ald�� ok say�da uydu sinyalinin �ok say�da kullan�c� taraf�ndan da payla��labilmesi. Hareketli �anakta bu m�mk�n de�il. Polar antenle herhangi anda sadece bir tek uydunun yay�nlar� izlenebilir.

2.1.1.2LNB (Low Block Downconverter. Mikrodalga Kafa, D��k G�r�lt� Konverter)

LNB, �ana��n odak noktas�nda toplanm�� olan mikrodalga (2-50GHz) sinyali g��lendirip. �zerinde elektronik i�lemlerin daha rahat yap�labilece�i daha alt bir frekans band�na (1-2G Hz) d�n��t�r�r. Esas olarak �� ana k�sm� bulunur. Besleme a�z� (feed) , y�kseltici (amplifier), ve alt frekansa d�n��t�r�c� (converter). Uydulardan gelen yay�nlar�n bulundu�u (2-50Ghz) aras� bant dilimlere ayr�larak s�ras�yla S, C, X, Ku. Ka, EHF,V bandlar� olarak adland�r�lmaktad�r. Burada sadece ticari haberle�me uydular�n�n radyo TV yay�nlar�n� almakta kullan�lan C (3.4 �4.2GHz)band� ve Ku (10.7 - 12.75 GHz) band� LNB'lerinden s�z edilecektir.[9]

..�ekil 2.3 LNB

Size gereken LNB'nin hangisi oldu�unu bilebilmek i�in �ncelikle "Hangi yay�nlar izlenecek, hangi �anak kullan�lacak? , ka� kullan�c� izleyecek? sorular�n�n cevab�n� bilmek gerekiyor. E�er ama� k��k �anakla bir uydu sistemi kurup T�rk ve Avrupa yay�nlar�n� izlemek ise gereken kendinden ofset feedli bir "Ku Universal LNBF' "dir. B�yle bir LNB T�rk uydu yay�nlar�n�n tamam�n�. Avrupa yay�nlar�n�n ise %95'ini alman�z i�in yeterlidir. Piyasada sat�lan LNB'lerin %95i bu t�rdendir. E�er �anak birka� uydu al�c�s�na payla�t�r�lacaksa Twin veya Quad universal, merkezi sistemden �ok kullan�c�ya da��t�lacak ise Quattro Universal kullan�l�r.

2.1.1.2 Diseqc

�st bant yay�nlar�n�n yeni yeni kullan�lmaya ba�land�� (1996-97) y�llarda ayn� anda iki uydudan birinin alt ve �st bantlar� aras�nda se�im yapabilmek m�mk�n olamamaktayd�. ��nk� daha �nce �anak se�me anahtarlamas� i�in kullan�lan 22KHz LNB' lerin i�indeki osilat�r se�imi (alt �st bant ge�i�i) i�in kullan�lm��t�. Al�c�dan anten istikametine uygulanacak bir kontrol i�aretle�mesi sistemi acilen gerekiyordu. DiSEqC (Digital Uydu Te�hizat� Kontrol�) bu gereksinimden ortaya ��kt�. �imdi daha �nceki 22KHz tekni�i kullan�larak bu ta��y�c�n�n �zerinden say�sal telgraf mod�le edilmektedir

�nceden polarizasyon d�zlemini de�i�tirme, �anak de�i�tirme ve hareketli anten kumandalar� t�m�yle de�i�ik ba�lant� ve kontrol �ekillerine sahipti, �rne�in 13118V polarizasyon de�i�ikli�i i�in, 22K11z sinyali ise �anak se�imi i�in kullan�lmaktayd�. Ayr�ca hareketli antenlerin kumandalar� da t�m�yle ayr� sinyallerle yap�lmaktayd�. Cihazlar aras�ndaki uyumsuzluk sorunu da kullan�c�n�n cihaz se�imini g��le�tirmekteydi. Ayr�ca daha �nceki tekniklerle hem alt hem de �st bantlar� olan iki uydu aras�nda se�im yapmak m�mk�n olmamaktayd�.

DiSEqC �zerine say�sal telgraflar�n mod�le edilece�i bir ta��y�c� olarak 22KHz tekni�ini kullanmaktad�r. Ana kumanda fonksiyonu her uydu al�c�s� i�inde bulunan mikroprosesor taraf�ndan �stlenilmektedir. Bu ana birim (master) taraf�ndan verilen say�sal kumanda bilgileri kumanda edilen (slave) cihazlar taraf�ndan alg�lan�r. DiSEqC �u anda 4 ana �e�it yap�da bulunmaktad�r. Basit DiSEqC (Mini - DiSEqC de denmektedir.) , DiSEqC 1.0 ve DiSEqC 2.0 ile DiSEqC 1.2. Mini DiSEqC de sadece temel uygulamalara yeterli k�s�tl� �zellikler bulunmaktad�r. Bu tip 22kHz sinyal i�in sadece 2 konumu i�erir.12ms s�rekli (O bilgisi) ve 12ms kesikli (1 bilgisi) , Bu �ekilde 13/18V anahtarlamas�n�n da kullan�lmas�yla toplam 8 polariteye kumanda edilebilir. Yani �rne�in V ve H polariteleri �st ve alt bantlar� ile iki �ana��n t�m polariteleri se�ilebilir. E�er 8 polariteden �ok kumanda gerekiyor ise mini-DiSEqC den vazge�ilmelidir. S�ra istenildi�i kadar �ok �ana�a kumanda edebilen DiSEqC 1.0�a gelir. Bu durumda gerekli kumanda bilgileri 22kHz sinyalin �zerine mod�le edilir. �rne�in 1.5ms bit periyodunun 0.5ms 22KHz var, 1 ms yok konumu 1 bilgisini, 1 ms var O,5ms yok konumu ise O bilgisini vermektedir.

Sinyal haberle�mesi Mini - DiSEqC sistemi (a), DiSEqC 1.0 ve �zeri ise (b) ye g�redir. �ekilde g�r�ld�� gibi Mini - DiSEqC sisteminde sadece iki sinyal konumu mevcuttur (yani toplam sadece 8 polarizasyon d�zlemine imkan verir , DiSEqC 1.0 ve �zeri i�in ise se�enekler neredeyse s�n�rs�z olmaktad�r.

Bu sistem temel olarak t�m anahtarlama i�levlerini yerine getirmektedir, ancak dijital teknoloji daha da fazlas�n� vadeder. DiSEqC 2.0 ile �evre cihazlar� ana birimin (master) �ip fonksiyonlar�n� da g�rmektedir. Bu �ekilde kullan�c�ya yeni avantajlar sa�lanmaktad�r. Uydu al�c�s�n�n kullan�m� ve programlanmas� olduk�a kolayla�maktad�r. �rne�in uydu al�c�s�na LNB�nin lokal osilat�r frekans�n�n bildirilmesi gerekmez sistem kendili�inden tan�yabilir. Ayr�ca merkezi kumanda taraf�ndan her t�rl� hata durumu de�erlendirilip d�zeltici de�i�iklik yap�labilir.

DiSEqC sistemi bir dizi cihaz� yada par�ay� kumanda edebilme imkan� sa�lar. Polarizasyon d�zlemleri veya, uydu sistemleri aras�nda se�im yapman�n yan� s�ra polariz�der akt�at�rler gibi �e�itli hareketli anten par�alar�na kumanda edilebilir.

DiSEqC sistemi geriye do�ru uyumludur. Eskiden var olan 13-18V ve 22kHz sinyallerine sahip uydu al�c�lar� da bu sistemin i�inde eskiden var olan t�m fonksiyonlar�n� g�rebilirler. Ancak yeni geli�tirilen ilave fonksiyonlar� yapamazlar.

Bu haberle�mede y�nlendirici durumda olan Master entegre devredir. Master devre Slave devreden bir cevap bekliyor ise (DiSEqC 2.0) bunun nas�l bir cevap oldu�unu da belirler Slave devrelerden gerekli cevap gelmeden haberle�me bitmez. K�sacas� master bir (yada daha �ok) Slave cihaza 22kHz sinyalini kodlayarak k�sa bir komut g�ndermektedir ki bu basit bir yaz�l�m veya onu ikame eden devre ile yap�labilmektedir. Slave cihazda ise (�rne�in switch) hem u� cihaz�na gerekli kontrollar (�rn. Antenleri se�en r�lelerin kontrol�) hem de gerekli sinyal kodlama ve ��zme i�lemleri ayn� bir tek mikrokontrol�r �ipinde yap�l�r. Multiswitch denilen kutularda ise farkl� master (uydu al�c�s� taraf�) devrelerden gelen komutlara uygun u� cihazlar� (�rn. Anten) se�en bu devrelerden bir matris �eklinde (al�c� say�s� kadar adette) bulunur.[7]

�ekil 2.4 Diseqc

2.1.1.2 Diseqc Motor

DiSEqC protokolleri aras�na uydu anten motorlar�n� do�rudan uydu al�c�lar�ndan ��kan koaksiyel anten kablolar� �zerinden �al��t�rmak amac�yla haz�rlanan bir DiSEqC 1.2 standard� da eklendi. Bu sistem halen art�k hemen hemen t�m digital uydu al�c�s� �reticileri taraf�ndan standart olarak kabul edilmi�tir.

�ekil 2.5 Diseqc motor

2.1.1.2 Pozisyoner

Birden fazla uydudaki yay�nlar� takip etmek isteyen, birden fazla �anak anten i�in yeterli alana sahip olmayan ve �anak anten �ap� 120cm den daha b�y�k olan kullan�c�lar�n pozisyonerleri kullanmalar� uygundur. Bu sistem ile onbe�in (15) �zerinde uydunun yay�nlar�n� alabilmek m�mk�nd�r. 18, 20, 22, 24 in�'lik motorlar ile beraber kullan�larak �anak anteninin istenilen uyduya d�nmesini sa�lar. [2]

�ekil 2.6 Pozisyoner

2.1.1 Al�c�lar�n Yap�s�

2.1.2.1 Anakart

Say�sal al�c�lar bilgisayar gibi �al��rlar. Say�sal al�c�lardaki anakart bir bilgisayardaki anakart gibi g�rev yapar.Ancak al�c�lardaki anakartalara, bilgisayarlardaki anakatlarda oldu�u gibi ek devrelerle �zellikler art�r�lamaz. Yani t�mle�ik devre oldu�undan ekleme yap�lamaz.

Anakart �zerinde i�lemci, flash bellek, RAM, tuner kat�, RS 232 portu, TV scart giri�i, ses ��k��, optik ses ��k�� (opsiyonel) ve bunun gibi b�l�mler mevcuttur.[4]

�ekil 2.7 Anakart

Flash bellek, bilgisayardaki harddisk gibi g�rev yapar. Flash bellekte fabrikasyon ayarlar� (1/1O) ve kullan�c� i�in ayr�lan (9/1O) b�l�m vard�r. Yaz�l�m y�klemesi yap�ld��nda kullan�c� i�in ayr�lan 9/l0'luk k�s�m kullan�l�r. Al�c� resetlendi�inde ise fabrikasyon ayarlar�na d�n�l�r. Kanal bilgileri, kanallar�n nerede kay�tl� olduklar�, hangi transponderlerin kullan�ld�� bilgileri flash bellekte bulunur.

RAM i�lemlerin yap�ld�� yerdir. Al�c� �al��yorken yap�lan i�lemler RAM'de ger�ekle�tirilir. Bunlar�n d��nda, ses, g�r�nt�, ba�lant� cihazlar� da anakart �zerinde bulunur.

2.1.1.2 Tuner

LNB'den gelen sinyali IF (Ara frekans) sinyaline �evirir. Yer, uydu ve kablo yay�nlar� i�in �� de�i�ik tip kipleme kullan�ld��nda �� tip yay�n al�nacaksa �� ayr� tuner devresi gereklidir. Tuner i�inde bulunan kip ��z�c� devre, al�c�n�n hangi yay�n� alaca��n� belirler. Al�c� i�indeki kip ��z�c�, QAM sinyali ��zebiliyorsa DVB-C, QPSK sinyali ��zebiliyorsa DVB-S, COFDM sinyali ��zebiliyorsa DVB- T al�c� ad�n� al�r.

Normal uydu tunerleri, LNB'den gelen 950-2250 MHz'lik ara frekans i�aretlerini, genelde 479 MHz olarak se�ilen sabit bir ara frekansa d��rd�kten sonra kip ��zme i�lemi yap�l�rken, yeni nesil Zero - IF (S�f�r ara frekans�na ) tunerlerde ise giri� i�aretine do�rudan kenetlenen bir yerel osilat�r kullan�larak ikinci ara frekans ortadan kald�r�lm��t�r. B�ylece daha ucuz ve daha h�zl� bir ��z�m elde edilmi�tir. Birden fazla kip ��z�c�n�n bulundu�u tunerlere combo ad� verilir. Yeni uydu al�c�lar�nda tuner devresi bir i�lemci ve birka� elektronik kompanentten olu�ur.[6]

2.1.1.3 Chipset

Chipset al�c�n�n i�lemcisidir. Al�c�lar�n t�m �zellikleri chipset taraf�ndan belirlenir,.Al�c�lar�n di�er parametleri de chipset taraf�ndan belirlenir. Al�c� i�in kullan�lacak olan anakart chipset �reticisi taraf�ndan tavsiye edilir. Yukar�da de�indi�imiz gibi bilgisayar� al�c�dan ay�ran fark, �zelliklerinin de�i�tirilebilmesi yani y�kseltilebilmesidir.Ancak al�c�lar da chipset �zelli�i belirledi�inden ve de�i�mesi s�z konusu olmad��ndan �zellikleri art�r�lamaz.

�ekil 2.8 Chipset ayak ba�lant�lar�

2.1.1.2 SMPS

Dijital al�c�larda SMPS g�� kaynaklar� kullan�lmaktad�r. ��nk� al�c�lar�n d��k gerilimlerden ve elektromanyetik alanlardan etkilenmesini �nler. Al�c�larda harici olarak bulunan pozisyonerler zamanla SMPS kat�na dahil edilmi�tir.[4]

�ekil 2.9 SMPS

2.1.1 DVB-T ALICISILARI

Say�sal karasal yay�n ba�lad��nda analog televizyonlar yay�n� alabilmek i�in d�n��t�r�c� bir cihaza ihtiya� duyarlar,bu cihaz yay�n� almalar�n� sa�lar. A�a��daki cihaz televizyonun scart giri�ine tak�larak yay�n al�n�r.[3]

�ekil 2.10 TV i�in DVB-T al�c�s�

Daha bir �ok �ekil ve ebatta modelleri bulunur ama �al��ma prensipleri ayn�d�r. A�a��daki cihazda bilgisayar�n usb giri�ine tak�larak yay�n�n al�nmas�n� sa�lar. Yeni nesil uydu al�c�lar�n�n da DVB-t giri�leri vard�r. [2]

�ekil 2.11 Pc i�in DVB-T al�c�s�

2.1.1 HD TV

Yeni tv�ler say�sal karasal yay�n� bir d�n��t�r�c�ye gerek duymadan alabilir. A�a��daki �ekilde onlardan biri g�sterilmektedir.[4]

�ekil 2.12 Say�sal yay�nlar� alan tv

ALICILARIN YAZILIMSAL YAPISI

�ekil 2.13 Say�sal al�c� yaz�l�m katlar�

2.1.1 Yaz�l�m

Dijital al�c�lar�n en zor k�sm� yaz�l�m k�sm�d�r. �stasyon bulma, kanal programlama, ses ve g�r�nt� bile�enlerinin tan�narak ay�klanmas� ve buna benzer daha pek �ok i�lem yaz�l�m taraf�ndan ger�ekle�tirilmektedir. Yaz�l�m �� k�s�mdan olu�maktad�r:

1. Al�c� imalat��s� taraf�ndan yaz�lmas� gereken �Uygulama Yaz�l�m��.

2. K�sman al�c� imalat��s� k�smen de T�mdevre imalat��s� taraf�ndan yaz�lan �Uygulama

Yaz�l�m aray�z�

3. T�mdevre imalat��s� taraf�ndan verilen veya yaz�l�m evlerinden sat�n al�nan �Ger�ek Zamanl� ��letim Sistemi�

4. T�mdevre imalat��s� taraf�ndan yaz�lan �S�r�c�� yaz�l�mlar�.[1-3]

2.1.2 �ifreleme ve K�s�tl� Kullan�m

Say�sal televizyonun getirdi�i �nemli avantajlardan biri de g�venilir ve kolay �ifreleme tekniklerine uygun olmas�d�r. Say�sal sistemler i�in k�r�lmas� �ok zor �ifreleme teknikleri geli�tirmek ve uygulamak �ok kolayla�m��t�r. Buna ba�l� olarak da sadece reklam gelirlerine ba��ml� TV istasyonlar�n�n yerini abone sistemine dayal� paral� televizyonlar (pay-TV) ve bunlarla paralel iste�e ba�l� video filimler (video-on�demand), film ba��na para �deme (payper-view) gibi sistemler almaktad�r. Tabii faturalama i�in aboneden istasyona geri y�nde ileti�im de gereklidir. Bu da genellikle basit bir modem ve normal telefon hatt� ile sa�lanabilir. Kablo-TV sistemlerinde tek bir kablo hem ileri hem geri y�nde ileti�imi sa�lar.

E�er yay�n k�s�tl� kullan�ml� veya �ifreli ise program yerle�im tablosunda (PMT) belirtilen �zel tablolarda ve k�s�tl� kullan�m� tablosunda (CA T) hangi y�ntemin kullan�ld�� ve �ifre ��z�m� i�in gerekli bilgiler verilir. Standart ayr�ca bir Ortak �ifreleme Algoritmas� (Common Scrambling Algorithm, CSA) belirlemi�tir. �steyen yay�nc�lar bu ortak algoritmay� kullanarak kullan�c�lar i�in ucuz ��z�mler �retebilir. Bu algoritma makul s�reler i�in yeterli bir gizlilik sa�lamaktad�r. ��z�lmesi daha zor bir sistem isteyen yay�nc�lar kendi �zel tekniklerini de kullanabilirler.

Her yay�nc� kendi �ifreleme y�nteminin ve aboneleri ile ilgili bilgilerin gizli kalmas�n� istedi�inden standart belli bir tek k�s�tl� kullan�m (conditional access, CA) algoritmas� belirlemi�tir. Buna kar��l�k, kullan�c�lar�n her bir �ifreli yay�n i�in ayr� bir kod ��zme cihaz� kullanmalar� da pek. pratik de�ildir. Bu y�zden DVB standard� iki ayr� yol �nermektedir:

"Simuleryptl� sistemi: Bu sistem. ayn� �ifreleme algoritmas� kullanan fakat de�i�ik "k�s�tl� kullan�m" y�ntemleri se�en de�i�ik yay�nc�lar�n ayn� transport sisteminden yararlanmalar�na izin verir. Bu yay�nc�lar aralar�nda anla�arak hepsinin "k�s�tl� kullan�m" y�ntemlerine uygun ortak bir yay�n dizisi belirlerler ve her biri kendi �ifrelenmi� sinyalini ayn� dizi i�inde g�nderir.

"MuIticrypt" sistemi: bu sistemde "k�s�tl� kullan�m" ve �ifre ��z�m� ile ilgili b�t�n fonksiyonlar bilgisayarlarda kullan�lan PCMCIA tipi s�k�l�p tak�labilen ayr� bir mod�l halinde ger�ekle�tirilir. Transport veri dizisi �nce bu mod�lden ge�irilerek �ifresi ��z�I�r daha sonra MPEG-2 ��z�c�ye g�nderilir. Bu i�lemi yapabilmek i�in standart bir ortak aray�z (Common Interface, Cl) kullan�l�r. Bu devre ana devrenin mikroi�lemcisinin "bus" devresi �zerinden al�c� ile bilgi al��-veri�i sa�lar. Bir al�c� birden fazla Ci devresi kullanabilir. Bu sayede istedi�i kadar de�i�ik �ifreleme y�ntemleri kullanan �ifreli yay�nlar� PCMI yar�klar� ve Ak�ll� �ifre Kart� (Smart Cart) kullanarak izleyebilir. De�i�ik y�ntem kullanan yay�mlar i�in PCMCI yar��na tak�lan CI kart�n�. Ayn� y�ntemi kullanan fakat �ifresi de�i�ik olan yay�nlar i�in de �ifre kart�n� de�i�tirmek yeterlidir.

Yay�nc�lar aras�ndaki herhangi bir anla��m� gerekmedi�inden ve ilerde ��kabilecek yeni y�ntemleri kullanabilme a��s�ndan Ortak Aray�z kullanan "Multicrypt" sistemi daha avantajl�d�r, Buna kar��l�k pahal� konnekt�r kart v.s. gibi elemanlar� kullanmak zorunda oldu�undan di�er sisteme g�re daha pahal�ya ��kmaktad�r. Buna ra�men bug�nk� dijital uydu al�c�lar� genellikle Ortak Aray�z (CI) sistemi ile piyasaya s�r�lmektedir. Sadece belli bir yay�n kurulu�u kendi aboneleri i�in �zel bir al�c� yapt�r�yorsa o zaman sadece kendi �ifresini ��zen kod ��z�c� cihazlar�n� tercih etmektedir.[2,4]

2.2.2.1 ��FRELEME S�STEMLER�N�N PRENS�PLER�

Tahmin edilebilece�i gibi �ifreleme sistemleri yap�s� gere�i son derece gizli olarak geli�tirilip uygulanmas� gereken sistemlerdir ve bu sistemlerde kullan�lan teknikler gizli tutulmaktad�r. Bu y�zden burada sadece genel prensipler anlat�lacakt�r.

�ifreleme algoritmalar� iki farkl� kontrol kelimesi (�ifrelenmi� bit dizisi) kullan�rlar. 2 say�s�n�n tam katlar� �eklinde se�ilen bir s�kl�kla bu kelimeler yer de�i�tirir. B�ylece korsanlar�n i�i zorla�t�r�lm�� olur. Bu kelimelerden biri kullan�l�rken di�eri Program E�leme Tablosu (PMT) veya K�s�tl� Kullan�m Tablosu (CAT) i�inde g�nderilen Lisans Kontrol Bilgi1eri (ECM) i�inde g�nderilir. Bunlar �ifre ��z�c� taraf�ndan saklanarak gerekli i�lemlerde kullan�l�r. Bunlar�n d��nda ayr�ca sabit bir kontrol kelimesi vard�r. Bu kelime �ifresiz yay�nlarda kullan�l�r.

�ifreleme algoritmalar� korsan kullan�c�lara (hackers) kar�� m�mk�n oldu�u kadar uzun s�re direnebilmelidir. Bu y�zden transport dizisi (TS), program dizisine (PES) veya her ikisine birden uygulan�rlar.[9,10]

2.2.2.1.1 Transport Dizisini �ifreleme

Transport dizisinin ba�l�k k�sm�nda iki i�aret biti, dizinin �ifreli olup olmad��n� ve �ifreli ise hangi kelimeyi kulland��n� belirlemek �zere ayr�lm��t�r. Bu bitlerin anlam� ��yledir:

00 �ifresiz
01 Sabit kontrol kelimesi ile �ifreli (Herkes ��zebilir)
10 �ift say�l� kontrol kelimesi ile �ifreli
11 Tek say�l� kontrol kelimesi ile �ifreli

Transport seviyesindeki �ifreleme b�t�n �o�ullama i�lemleri yap�ld�ktan sonra uygulan�r. Her transport paketi sadece bir program dizisine ait verileri ta��d��ndan bu verilerin tamam� veya bir k�sm� �ifrelenebilir.[10]

2.2.2.1.2 Paketlenmi� Program Dizisini �ifreleme

Bu durumda �ifreleme i�lemi sinyalin kayna��nda yap�l�r ve PES paketinin ba�l�k k�sm�ndaki iki bitlik PES �ifreleme kontrol bitleri ile paketin �ifreli olup olmad�� belirtilir

00 �ifresiz
01 �ifresiz
10 �ift say�l� kontrol kelimesi ile �ifreli
11 Tek say�l� kontrol kelimesi ile �ifreli

Bu seviyede �ifreleme yap�ld��nda a�a��daki s�n�rlamalara uymak gerekir. [8]

� Ba�l�k k�sm� �ifresiz olmal�d�r. Aksi halde �ifre ��z�c� nerde ba�lay�p nerede duraca��n� ve hangi �ifre kelimesini kullanaca��n� bilemez.

�ifreleme 184 byte 'l�k y�k k�sm�na uygulanmal�d�r ve sadece en son pakete adaptasyon bitleri eklenmelidir.

Transport paketlerine s��abilmesi i�in PES paket ba�l�� hi�bir zaman 184 by te' ge�memelidir

Bu �ifreleme �eklinde "sabit �ifre kelimesi" kullan�lamaz.

2.2.2.2 K�s�tl� Kullan�m Sistemlerinin Uygulanmas�

�ifre ��zme i�lemi i�in Lisans Kontrol Bilgileri (ECM) ve Lisans Denetim Bilgileri (EMM) gereklidir. Bunlar k�s�tl� kullan�m mesajlar� olarak iletilirler ve a�a��daki giri� verileri kullan�larak elde edilirler.

��zme i�leminin ba�latan kontrol kelimesi (Cotrol_world)
De�i�ik kullan�c� gruplar�n� ay�rt etmek i�in kullan�lan kontrol kelimeleri �ifrelemek i�in kullan�lan servis anahtar� (servicejcey)
Servis anahtar� �ifrelemek i�in kullan�lan kullan�c� anahtar (user_key)

Lisans Kontrol Bilgileri (ECM) kontrol kelimesi ve servis anahtar� kullan�larak elde edilen bir dil� olup yakla��k olarak her :2 saniyede bir g�nderilir. Lisans Denetim Bilgileri (EMM) ise servis anahtar� ve kullan�c� anahtar� kullan�larak elde edilir ve yakla��k her l0 saniyede bir iletilir.

Al�c� tarafta �ifre ��zme i�i Lisans Denetim Bilgileri (EMM) dosyas�n� bulup burdan servis_anahlar�n� ve kullan�c�_anahtar�n� ��karmakla ba�lar. Bu iki anahtar da �ifrelenmi�tir. �nce bunlar�n �ifresini ��zmek gerekir. Bunun i�in �ifreli kullan�c� anahtar� ak�ll� kart (smart card) �nitesine g�nderilerek �ifre ��z�l�r. Sonra bu anahtar kullan�larak servis anahtar�n�n �ifresi ��z�l�r. ��z�len servis anahtar� kullan�larak Lisans Kontrol Bilgileri (ECM) dosyas�ndaki kontrol kelimeleri ��z�l�r ve bunlar kullan�larak esas veri dizisi ��z�l�r.

�ekil 2.14 ECM ve EMM yard�m� ile kontrol kelimelerinin ��z�lmesi

�nce s�f�r numaral� (PID=O) paketten program ili�ki tablosu (PAT), buradan da program yerle�im tablosu (PMT) ��kar�l�r.
Program yerle�im tablosu (PMT) paketlenmi� temel dizideki (PES) ses, g�r�nt�, sistem saat referans sinyali (PCR) ve lisans kontrol bilgilerini (ECM) ta��yan paketlerin numaralar�n� verir.
Bir numaral� (PH)]) paketten elde edilen k�s�tl� kullan�m tablolar� (CAT) yard�m� ile hangi paketlerin lisans denetim bilgilerini (EMM) ta��d�� belirlenir.
Bu bilgiler ve ak� il � karttaki kullan�c� anahtar� yard�m� ile bundan sonra gelen �ifreli paketleri ��zmek i�in gerekli kontrol kelimesi olu�turulur.

Burada anlat�lan y�ntem �ifreli yay�n ��zmenin temel kurallar�n� vermektedir. Tabi ki ger�ek uygulamalarda gizlili�i art�rmak i�in yay�nc�n�n kulland�� farkl� ve a��klanmayan �zel teknikler s�z konusudur.B�t�n bu gizlilik ve yeni tekniklere ra�men hi�bir �ifre ��z�lemez de�ildir. �nemli olan bu �ifreleri ��zmeye �al��an korsanlar�n i�ini yeterince zorla�t�rmak ve belli bir �ifreyi bulmak i�in ge�ecek zaman� m�mk�n oldu�u kadar uzun yapabilmektir. E�er �ifre bu zaman aral��ndan daha k�sa s�relerde de�i�tirilirse ba�kalar�n�n bu �ifreyi bulmas� bir i�e yaramaz.[7]

2.1.1 Cihaz�n Yaz�l�m G�ncellenmesi

Bilgisayar�n ve Y�kleme Yap�lan Cihaz�n RS232 Seri Haberle�me Portu Olmal�
Bilgisayar �le Cihaz Aras�nda RS232 Seri Haberle�me Kablosu Olmal�

�ekil 2.15 G�nderme i�leminin blok diyagram� ve RS 232 kablosu

�ekil 2.16Y�kleme Yap�lacak Cihaz NEXT YE8000 XCAM Plus

2.2.3.1 Yaz�l�m�n Bulunmas�

Yaz�l�mlar internet �zerinden kolayl�kla bulunabilir.(www.nebutv.com)

Her cihaz�n software �i ve y�kleme ara�lar� ayn� de�ildir.

Her cihaz i�in farkl� yaz�l�mlar kullan�labilir.

Yaz�l�mlarda �� edit�r�n ayn� anda bulunabilece�i gibi tek tekte bulunabilmektedir.

�ekil 2.17 Next Software Downloader

2.2.3.2Yaz�l�m�n Y�klenmesi

STBLoader Program�n� Bilgisayar�n�za Kurunuz...

RS232C Kablonuzu Bilgisayar'dan Next YE8000-XCAM'e ba�lay�n�z... (COM1)

Next YE8000-XCAM'in arkas�ndaki elektrik �alterini kapat�n�z (Cihaz�n �n panelinde ��k olmamal�)

STBLoader Program�n� a��n�z... (Masa�st�nde K�sayol olacakt�r)

Program� a�t��n�zda Y�klenecek Yaz�l�m�n nerde oldu�unu soracakt�r...

Y�klenecek Yaz�l�m� Se�iniz...

Dosyay� se�tikten sonra program tamamen a��lacakt�r...

Program a��ld�ktan sonra, Download butonuna t�klay�n...

Download butonuna t�klad�ktan sonra Cihaz�n�z�n arkadaki �alterini a��n�z.

Yaz�l�m y�kleme i�lemi ba�layacakt�r, �lk �nce cihaz�n haf�zas� silinecektir...

Cihaz�n �n panelinde dnLd yazacak ve 000'dan 100'e kadar sayacakt�r...

Y�kleme i�lemi bitti�inde uyar� ekran� gelecektir. Tamam butonuna bas�n�z...

Y�kleme i�lemi ba�ar�yla tamamlanm��t�r.

Bu i�lemi yapt�ktan sonra cihaz�n�z� fabrika ayarlar�na d�nd�rmeniz gerekmektedir. Bunun i�in CihazMen�s�nden > Sistem Ayarlar� > Cihaz Reset'e gelerek �ifre olarak 0000 giriniz.[6]

2.1 ALICILARIN �E��TLER�

2.3.1 FTA

FTA receiver en temel �r�nd�r. FTA �ngilizce Free-To-Air kelimelerinin ba� harfleridir. Genel anlamda uydularda "�ifresiz" ve serbest olarak al�nabilen kanallar ve bunlar� alan cihazlara FTA Receiver denir. FTA, �zerinde mod�l, kart yeri ve bunlar� destekleyen donan�m olmayan al�c�lar�n genel ad�d�r. Turksattaki kanallar�n b�y�k �o�unlu�u �ifresizdir ve bir FT A cihazla serbest�e al�nabilir.[9]

�ekil 2.18 FTA al�c�

2.3.2 CI-CIS-CX

CI , �ngilizce Comman Interface kelimelerinin ba� harfleridir. T�rk�esi ortak arabirim olarak s�ylenir.

FTA ya ilave olarak de�i�ik �ifreleme sistemlerini ��zebilecek bir mod�l tak�labilecek slotlar vard�r. Bu slotlara tak�lan bir mod�l ve o mod�le uygun bir kartla ilave baz� �ifreli kanallar� da seyretme imkan� do�ar. Mod�ller, smartkardlar vas�tas�yla �ifreli kanallar�n izlenmesini sa�lar Normal �artlarda bu kartlar abonelik sistemiyle sat�n al�n�r. �rnek Digiturk, CI'ya ek olarak, bir adet mod�l�n g�m�l� oldu�u al�c�lara CIS denir. Yaln�zca bir adet g�m�l� mod�l bulunan al�c�lara CX denir. Bu g�m�l� mod�llel'e, sadece smartkardlar tak�larak �ifre ��z�m� ger�ekle�tirilir. [3]

2.3.2.1 CAM (MOD�L)

Dijital uydu al�c�lar�ndaki yuvalara tak�lan ve �ifreli kanallar� ��zmeye yarayan dekoder cihazlar�d�r. �rnek olarak i�ine �ifre kart� tak�lan Analog Eurocrypt veya Cine5 dekoderleridir. Bu k��k mod�ller analog cihazlar�n dijital olanlar�d�r ve �ekil olarak laptop bilgisayarlar�n modem vs. kartlar�n�n ayn�d�r. Hatta laptop bilgisayarlar�n PCMCIA yuvas� al�c�lardaki CI yuva ile ayn� �zellikte oldu�undan CAM'ler bu yuvalara tak�larak bilgisayardan program y�klenmesi sa�lanmaktad�r.

Al�c� cihazlarda radyo tv yay�nlar�n� ��zme s�ras�nda ise normalde bir CAM'in i�inde bir de "smartcard" bulunmal�d�r. Yani, bunlar kap�n�n kilidi, kart da anahtar� oluyor.

Kartta abonenin kimlik numaras�, hangi kanallar�, hangi, tarihten, hangi tarihe kadar izleme hakk� oldu�u, ayr�ca ne gibi ilave masraflar� oldu�u gibi bilgiler yer al�r. Kanal�n a��lmas� i�in merkezdeki bilgilerle karttaki bilgilerin birbirini tutmas� gerekir. Yay�n sinyalinin ��z�lmesi esas olarak uydu al�c�s�n�n i�idir. CAM '�n i�i ise sadece kart bilgilerini �ifre sistemine uygun olarak yorumlamakt�r. Kart CAM'le, CAM de uydu al�c�s� ile konu�arak kanal g�r�nt� sesin a��lmas� sa�lan�r.

Mod�l�n tak�ld�� yuva CI (Ortak aray�z) b�t�n dijital STB (uydu/kablo/yersel dijital al�c� set �st� cihazlar�) i�in art�k standart hale gelmi�tir. Ayr�ca baz� al�c� cihazlar�n i�inde kendinden (embedded) mod�l ek bulunur. Tabii bu mod�le ili�kin kart�n tak�laca�� bir ek kart yuvas� vard�r.(Kart yuvas� ile CAM yuvas� kal�nl�klar� �ok farkl� oldu�u i�in ilk bak��ta ay�rt edilebilir) Bir�ok cihazda da hem kendinden mod�l hem de ayr�ca mod�l tak�lacak CI yuva bulunur.

Kendinden (embeeleled) CA'l� cibaz almak ilk ba�ta ayr�ca CAM almaya g�re k��k bir maliyet avantaj� ta��makla birlikte cihaz�n i�indeki CA �ok �abuk demode oldu�u ve de�i�tirilmesi olduk�a g�� oldu�undan fazla tercih edilmemektedir.

�u anda da ara y�zl�. mod�l� olmayan �e�itli �ifre sistemleri vard�r. ABD'de yayg�n olan PowerVu ve �ngiltere'de Sky Digital'in dekoderi Sky Digibox (i�inde NDS Videoguard denilen yeni bir CAM kullan�yorlar) bu t�rden cihazlar. Dekoder Digibox'�n ayr�lmaz bir par�as� ve sadece Sky Digital 'in bayilerinden al�nabiliyor. �leride mod�l sistemine ge�mesi beklenen bu NDS sisteminin halen Avrupa da ve Orta Do�uda ki mevcut kullan�c�lar� �talya'da "Stream" Yunanistan'da, "OTE" ve �srail de ki "YES" platformlar�.

CAM sat�n alman�n bir alternatifi kendinden dekoderli cihaz almaktansa, di�er bir alternatifi de mod�l donan�m�n� emule eden bilgisayar yaz�l�mlar�d�r. Bu yaz�l�mlar baz� dijital uydu al�c�s� kartlar�yla, sadece baz� �ifre ve yaz�l�mlar i�in ba�ar�l� olmaktad�r.

Sonu� olarak bir CAM ve korsan kartlarla izlenemeyen bir �ifreli yay�n� bu t�r yaz�l�mlarla ��zme olana�� da yoktur. Yani alternatif bir y�ntem olarak "bilgisayarda izleme" ilk bak��la kullan�c�ya CAM ve kart tasarrufu sa�lamakla birlikte uzun vadede �ok da elveri�li bir y�ntem oldu�u s�ylenemez. �ifreli yay�nlar� izlemek i�in bir CAM kullan�lmas� ise neredeyse en elveri�li tek y�ntem olarak durmaktad�r. Bug�n �retilen t�m CAM�lar t�m al�c� cihazlardaki CI yuvalar�yla tam uyumludur.[2]

�ekil 2.20 Cam �e�itleri

2.3.2.2 Smartcard

Kart di�er ad�yla smartcard- ak�ll kart i�inde basit bir i�lemci ile bu i�lemciye entegre ya da ba��ms�z bir belle�i bulunan kredi kart� b�y�kl��nde ve �zelli�inde olup i�lev y�n�nden uydu yay�nlar�n�n �ifrelerinin ��z�lmesi i�in kullan�lan plastik kartlard�r. Bu kartlar �o�unlukla yukar�da say�lan mod�llerin i�ine s�r�lerek kullan�ld�� gibi baz� al�c�lar�n i�inde g�m�l� olan mod�llere ait kart okuyucular�n da i�lerine s�r�lerek kullan�l�rlar. �ifre sisteminde de�i�ken par�a olarak kart kullan�lmaktad�r. S�re s�n�rlar�, baz� yay�nlar� izlenmesi, baz� yay�nlar�n izlenememesi gibi i�levler genellikle kart �zerinden yerine getirilmektedir. Kartlar�n da yasal yay�nc� kurulu�lar taraf�ndan sat�lanlar� oldu�u gibi sonradan kart programlay�c�lar taraf�ndan doldurulabilen bo� tipleri de vard�r. Yay�nc� kurulu�lar�n verdi�i kartlar�n �zerlerinde bu kurulu�lar�n logolar�, ge�erli oldu�u s�reler ve a�t�� paketin ad� gibi bilgiler mevcut olabilir. Bo� olarak sat�lan kartlarda ise kart�n �zerindeki i�lemci bellek kapasitesi, bellek ve i�lemcinin h�z� ve hangi �ifreleme sistemlerinde i� g�rd�� gibi farkl�l�klar mevcuttur. En yayg�n bo� kart �rne�i Fun kartlard�r. Yeni geli�tirilen baz� kartlara �rnek olarak da Opos kart verilebilir. Kimlik kart� g�revi yapar. Hangi kanal�n, hangi tarihler aras�nda izlenece�ini belirler. Kanal�n izlenebilmesi i�in kartta bulunan bilgiler ile merkezdeki bilgilerin uyu�mas� gerekir.

Yay�nc� kurulu� smartcard ile bizimle konu�ur (Abonelik i�lemi)
Smartcart CAM ile konu�ur.
CAM uydu al�c�s� ile konu�ur.
Uydu al�c�s� gelen datay� uygun �ifre (Yay�nc� kurulu�un �ifresi) ile ��zerek kanal�n ses ve g�r�nt�s�n� a�ar.[7]

�ekil 2.21 Smart kart �e�itleri

2.3.3 PVR

PVR, Personel Video Recorder (Ki�isel G�r�nt� Kaydedici) kelimelerinin ba� harflerinden olu�ur ve dahili bir sabit diski olan b�t�n uydu al�c�lar�na verilen bir isimdir. PVR, "Personal Computer" ve "Video Cassette Recorder" ifadelerinin birle�tirilmesiyle olu�turulmu�tur. Bunun nedeni, standart video kay�t cihazlar�nda oldu�u gibi ses ve g�r�nt� yay�nlar�n� kaydetmesi ve bunun i�in bir sabit disk kullanmas�d�r.

PVR'�n pek �ok avantaj� vard�r. En ba�ta kalite: programlar dijital formatta kaydedilir ve daha sonra canl� yay�nlarla ayn� dijital kalitede izlenirler. Di�er bir avantaj da h�zd�r. Kay�t etmek istedi�iniz ilgin� bir program oldu�unda bo� bir kaset aramaya, bunu tak�p videonun uzaktan kumandas�n� bulup en sonunda "kay�t" etmekle u�ra�maya gerek kalmaz. Bunun verine PVR kumandas� �zerindeki tek bir tu�a basarak izlemekte olunan program kaydedilmeye ba�lanabilir.

��nc� b�y�k avantaj ise "Time-shift" (zaman-aktarma)�zelli�idir. Sadece kumanda �zerinde bir tu�a bas�ld��nda PVR g�r�nt�y� donduran ve sessizce program� kaydetmeye ba�lar. Daha soma ba�ka tu�a basarak program�n kald�� yerden devam etmesi sa�lanabilir. Hi� ��phesiz PVR, izlemeye devam etti�inde de kay�t etmeye devam etti�i i�in program�n tamam� izlenir.

B�t�n PVR'lerde daha �nceden yap�lm�� bir kayd� izlerken o an yay�nlanan bir program� kaydetmek m�mk�nd�r. Bu iki taneye sahip olmad�k�a video kay�t cihazlar�nda imkans�zd�r. E�er iki canl� yay�n� e� zamanl� olarak birini izlerken di�erini kay�t etmek isteniyorsa, PVR cihaz�n iki ayr� tuneri olmas� gerekir. Bu �zellik yaln�zca birka� markada bulunuyor. Bu �zelli�in kullanabiImesi i�in ya iki LNB ya da �ift ��k��l� bir LNB olmal�. Her tuner LNB'ye polarizasyon ve y�ksek al�ak bant de�i�tirme komutlar� g�nderirken sanki t�m�yle farkl� bir uydu al�c�s�ym�� gibi davran�r.

PVR'ler yaln�zca uydudan gelen yay�nlar� kaydedebilirler. E�er normal antenle al�nan bir program kaydedilecekse eski y�ntem kullan�lmak zorundad�r. Di�er bir problem ise kapasitelerinin artmasna ve fiyatlar�n�n s�rekli d��mesine ra�men sabit disklerin s�n�rl� b�y�kl�kte olmas�. �u anda piyasada bulunan PVR'ler asgari 20 GB'l�k sabit disklere sahipler. Bu rakam 60 veya 80 GB'a kadar ��kabiliyor. 20 GB'l�k bir sabit diske 11 - 12 saatlik bir g�r�nt� kayd� yapar.

Kaydedilen program� bilgisayara aktarmak PVR'�n ne t�r ba�lant�lara sahip oldu�uyla alakal�d�r. Yaln�zca seri bir arabirimle bu m�mk�n de�ildir; ��nk� 115 Kbit/sn'lik ba�lant� h�z�yla bir filmi aktarmak g�nler s�rer. Neyse ki baz� PVR'ler daha h�zl� veri ileti�imi sa�layan USB ba�lant�s�n�n kullan�lmas�na olanak tan�yor. Fakat bir PVR taraf�ndan kay�t edilen programlar bilgisayar�n ses ve g�r�nt� yaz�l�mlar� taraf�ndan her zaman tan�nmayabilir. Bu PVR'nin veri kay�t ederken hangi format� kulland��na ba�l�d�r. �rne�in radyo programlar� genellikle MP3 format�nda kaydedilirken TV programlar� bir ka� farkl� formatta kaydedilir. Bu durumda bir formattan di�erine d�n��m yapman�z� sa�layacak ara�lar� bulmakta internet yard�mc� olabilir.

PVR'lar�n kullan�m� normal bir video cihaz�ndan daha zor de�ildir. �zerinde standart kontrol tu�lar� bulunur: kay�t, oynat, durdur, geri al h�zl�/yava� ileri al ve don�dur �o�u PVR ba��nda kimse yokken favori programlar� kaydetmeyi sa�layan saat fonksiyonuna sahiptir. Genellikle, kullan�c�n�n kay�tlar� bulmas�na yard�mc� olan ve sabit diskin i�indekileri g�steren bir liste vard�r. Bu listeden bir kayd� izleyebilir veya biraz yer a�mak i�in baz�lar� silinebilir.

�o�u PVR �reticisi ki�isel bilgisayarlarda kullan�lan standart ElDE sabit diskler kullan�rlar. Bu sayede, ileride daha b�y�k veya daha h�zl� sabit diskler almak m�mk�n olacak. B�yle bir �ey yapmadan �nce PVR cihazIar�n�n sabit diski formatlama (veya tan�ma) �zelli�inin oldu�undan emin olunmas� gerekir, aksi takdirde kullan�lamayabilir.

Bilgisayarda kullan�lan bir uydu kart� PVR olarak kullan�labilir. Evet, hi� ��phesiz bilgisayar�n sabit diskine kay�t yapmay� sa�layan pek �ok bilgisayar uydu kart� var. �stelik bu, ayr� bir PVR almaktan daha ucuz bir ��z�m; ��nk� bilgisayar�n i�inde mevcut donan�ma ayr�ca para �demeye gerek kalmaz. Ancak bilgisayarda bo� bir slot olmas� gerekir.

Normal uydu al�c�lar�nda oldu�u gibi bir PVR sadece �ifresiz yay�nlar i�in oldu�u gibi �ifreli yay�nlar i�in de tasarlanm�� olabilir. Hi� ��phesiz uygun bir mod�l (dahili veya mod�l yuvas�na takarak) ve buna uygun bir Smartkart olmas� gerekir. Daha sonra �ifreli TV ve radyo yay�nlar�n� izlenebilir veya kaydedilebilir. [5]

2.1 UYDU ALICIARININ GELECE��

Teknolojinin her alan�nda oldu�u gibi, uydu al�c�lar�nda da h�zl� geli�meler ya�an�yor. Yeni geli�en teknolojiler. Kullan�c�lar� oldu�u kadar �reticileri de zorluyor, bunlar aras�nda en �nemli konu �reticilerin her g�n geli�en ve say�lar�, yetenekleri artan ana chiplerin hangisine karar verecekleri konusudur, bug�ne kadar 3-4 ana �retici ve benzer �zellikler aras�nda s�k��an, reciever ana i�lemci �retimi art�k boyutunu a�t� ve hem iyi hem de karma�a haline geldi.

�u ana kadar en �ok kullan�lan STI 5518 entegresinin �n�m�zdeki sene �retiminin bitece�inin a��klamas� gerek �retici gerek yaz�l�mc�lar� hayli endi�elendirdi ve �reticiler yakla��k bir sene s�ren ilk etap sorunlar� ve yaz�l�m uygulama a�amas�n� biran �nce ge�mek i�in 5518'Ii �retimlerini kesmeden baz� modellerinde yeni ana chipleri kullanmaya ba�lad�lar. Yayg�n g�r��e g�re, yeni chiplerin sorunsuzlu�u her etapta tart��labilir. Ba�lang��ta y�ksek h�z, �n bellek ve multimedya deste�iyle ve en �nemlisi destekledikleri OSD grafikleriyle �ok albenili g�z�kseler de ana chip imalat��lar�n�n bulduklar� sorunlar� yeni seriye ge�erek ��zme pozisyonlar� Avrupa i�in �ok �nemli olmasa da uydu al�c�s�n� y�llarca ve sorunsuz kullanmak isteyen �lkemiz t�keticilerini belirsiz g�nler beklemekte. Ayn� �ekilde gerek tamir ve ar�za olaylar�n�n aza indirgenmesi ve maliyeti d��rmek i�in tunerler art�k tek bir chip ve 5-6 komponentten olu�an mikro kutular haline geliyor, bu da ��phesiz eski t�nerlerin hassasiyetini ileride daha �ok arayaca��z mant��n� do�uruyor.

Uydu al�c�s� kullananlar� ilgilendiren en b�y�k sorunda yaz�l�m deste�i olacak. Yeni chiplerin yaz�l�m a�amalar� ve uygulamalar� tamamen farkl�. Bu y�zden y�llard�r 5512 ya da 5518 sorun ve geli�tirmesinde uzmanla�m�� tecr�beli yaz�l�mc�lar en az bir sene m�cadele edecekleri ve belki de 6 ay soma yenisiyle de�i�ecek bir chipin uydu al�c�s�na uyarlanmas�nda tabii ki zorlanacaklar. Bir yanda cihaz bekleyen pazar, bir yanda do�ru ana chipi se�ip bir an �nce' yaz�l�mc�lar� yeti�tirmek isteyen ana �reticiler.

    Yeni d�nemde �reticiler kopya �ans� olmad�klar�n� iddia ettikleri hardware korumal� cihazlar �retecek. �lkemizde bir ara nerdeyse, furya haline gelen uydudan yaz�l�m g�ncelleme yine firmalar�n g�ndemindeyse de bu aralar ana dert hangi chipsetin se�ilece�i konu. Son kullan�c�y� fazla ilgilendirmese de cihaz�n �zelliklerini belirleyen ve s�n�rlayan �al��mas�n� d�zenleyen ve geli�mesini sa�layan en b�y�k s�n�rlay�c� ana i�lem�i HDTV-IP BUX ve son g�nlerde Avrupa pazar�nda patlama ya�ayan DVB- T DVH-C uydu al�c�lar�, doyuma ula�an DVB-S pazar�n�n a��n� dengeliyor.

    HDTV i�in �u anda en b�y�k pazar ,Amerika. Direct TV mevcut abonelerin cihazlar�n� de�i�tirerek bu sisteme d�nmeyi planl�yor. Koreli b�y�k �reticiler ayn� anda hem plazmalar�n� hem de uydu al�c�lar�n� yeti�tirmek i�in s�k� �al��yor sonu�ta unutulmamas� gereken bu uydu al�c�lar�n� ve teknolojiyi yaz�l�mc�lar�, imalat��lar, sat�c�lar, kullan�c�lar de�il, uydu al�c�lar�n�n �zelliklerini ve �eklini belirleyen chip imalat��lar� belirtiyor. .

    2007 senesi i�in NEC IBM, STI, CONAXENT gibi b�y�k imalat��lar�n chip programlar�na bak�ld��nda uygulay�c�lar�n durumu daha da zorla�t�. Ayn� chip 6 ay sonra �ok daha �zelikli ve daha ucuz fiyata sat�lacak. Ama �retim s�rmek zorunda. En b�y�k geli�me bizi pek ilgilendirmese de DVB-S, DVB-T, DVB-C, �P Box, HDTV uydu al�c�lar�n� tek. bir chiple ayn� k�l�fta destekleyecek yeni ana chipler 2007 sonunda �retimdeler. �u anda da yeni bordlarda ana chipler d��nda sadece flash ve SDRAM d��nda i�lemci kalm�yor gibi. [2]

UYDU TER�MLER S�ZL��

Actuator: Hareketli bir anteni d�nd�rmeye yarayan motor ve aksam�ndan olu�an par�a.

ADC-Analog to Digital Conversion: Analog sinyalleri say�sal g�sterimine d�n��t�rme i�lemi.

AFC-Automatic Frequency Control: Al�c�y� se�ilen frekansa kenetleyen ve istasyonun zamanla kaymas�n� �nleyen kontrol sistemi.

Aperture: Antenin uydu sinyaline a��k kalan kesiti.

AGC - Automatic Gain Control: Devrenin ��k�� seviyesini belli bir de�erde sabit tutan kontrol sistemi. Bu devre, giri� sinyal seviyeleri de�i�ti�i halde y�kselticinin etkileme d�zeyini otomatik olarak de�i�tirdi�inden ��k�� seviyesi hep ayn� kal�r. Amplifier: Bir elektronik sinyalin kuvvetini artt�rmak i�in kullan�l�r.

Analog: Halen AM radyo ve �o�u telefon sistemlerinde kullan�ld�� gibi bilgi aktar�m�n�n elektromanyetik ak�mdaki dalga �ekli s�rekli de�i�tirilerek yap�ld�� sinyal ileti�imi metodu.

Antenna: Uydulardan gelen mikrodalga sinyalleri al�p uydu al�c�s�na g�nderilmek �zere toplayan herhangi alet.

Antenna efficiency: Antene gelen elektromanyetik enerjinin anten taraf�ndan toplanan k�sm�n�n y�zde olarak de�eri.

Aperture: Parabolik antenin elektromanyetik enerjiyi toplayan k�sm�.

Apex: Hareketli antenin d�nerken �izdi�i yay�n en �st noktas�.

Attenuator: Sinyali zay�flatan pasif eleman.

Attitude control: Uydunun g�ne�e ve yere g�re duru� konumunun kumandas�.

AV - Audio Visual: TV ve sesin t�m y�nleriyle ilgili g�rsel-i�itsel cihazlar.

Backhaul: Sahadan merkeze da��t�lmak �zere g�nderilen noktadan - noktaya g�r�nt� aktar�m�.

Bandwidth: Elektromanyetik spektrumdaki bir frekans sahas�d�r. Bir devrenin veya sistemin �al��t�� veya ge�irdi�i frekans b�lgesinin geni�li�ini g�sterir. �rne�in bir telefon hatt�nda konu�ma sesinin ta��nabilmesi yakla��k 3KHz bir bant geni�li�i gerektirir. Oysa yerel bir TV kanal� 6 MHz kullan�r. Uydularda ise kar��m�n engellenebilmesi i�in daha geni� 17.5-72 MHz aras� bir bant kullan�l�r.

Bandpass filter: Sadece belli bir frekans b�lgesini ge�iren, onun alt�nda ve �st�ndeki frekanslar� zay�flatan s�zge� devresi.

Beam: Uydu yay�n alan�.

Bird: Haberle�me uydular� i�in argo

Bit: En k��k dijital bilgi birimi.

Bit rate: Dijital aktar�m�n h�z�, Mbit/s olarak ifade edilir. Bir PAL resmin g�nderimi i�in yakla��k 5Mbit/s gerekirken, VHS i�in sadece 2.5 Mbit/s yeterlidir.

CATV - Cable TV: Ortak bir santral yard�m� ile birden fazla daireye TV i�aretlerini da��tan kablolu sistem.

CAM - Conditional Access Module: Yay�n�n al�m�n� belirli bir grup kullan�c�yla s�n�rlamaya yarayan ko�ullu eri�im mod�l�.

Carrier: Bilgi sinyalini aktarmakta kullan�lan, tek frekans i�gal eden temel radyo sinyali. Analog sinyalde ta��y�c� gelen sinyale uyumlu olarak genli�iyle veya frekans�yla oynanarak mod�le edilir. Analog �al��an uydu ta��y�c�lar� genellikle frekans mod�lasyonludur.

Carrier Frequency: Ses, data ve g�r�nt� sinyallerinin g�nderildi�i ana frekans.

C � Band�: 3.7 - 4.2 GHz frekans band�. Halen Kuzey Amerikada 22 uydu C-Band� �zerinden neredeyse uydu / kablo �ebekelerinin t�m yay�n da��t�m�n� yapmaktad�r. G��leri transponder ba��na 5-11 watt olup amerikada gereken al�c� �anak �aplar� 5-12 feet (150-370cm) olmaktad�r. Ancak 1992 den bu yana s�z konusu uydular daha g��l� (10-17 watt) olanlar�yla yenilendi�inden bir C-band� al�c� sistemin gerekli ortalama �anak �ap� 90inch (230cm) dolay�nda olmaktad�r.

Channel: Bir yay�n�n i�gal etti�i toplam frekans b�lgesi veya bu b�lgenin �zel numaras�.

Clarke Belt/Orbit: Do�rudan ekvatorun 36.000 km �st�ndeki y�r�ngede uydular yere g�re sabit konumda kalabilmektedirler. Bu y�r�ngeye Arthur Clarke an�s�na bu isim verilmi� ve radyo, televizyon data yay�nlar� yapan t�m haberle�me uydular� yerle�tirilmi�tir.

C/N - Carrier-to-Noise ratio: Al�nan i�aretteki ta��y�c� g�c�n�n g�r�lt� g�c�ne oran�n�n dB cinsinden ifadesi. Bir video sinyalinde C/N ne kadar b�y�k olursa resim de o kadar iyi olur. Codec coder: Dijital yay�nlarda kodlama sistemi.

Combiner: �ki veya daha fazla sinyali birle�tirmek i�in kullan�lan alet veya sistem.

Compressed Digital TV: Ayn� transpozerde 8-10 TV kanal�n�n birlikte bulunabilmesini sa�layacak �ekilde, tekrarlanan bilgilerin ay�klan�p ��kart�larak hacmi k��lt�len say�salla�t�r�lm�� TV sinyali.

Compression: Ses ve g�r�nt� sinyallerinin aktar�lmas� i�in gereken band geni�li�inin azalt�lmas�n�, b�ylece bir uydu transpozerinin kapasitesini artt�rmay� ama�layan uygulamalar� i�aret eder. Contrast: Bir resimde beyaz ile siyah aras�ndaki ��k �iddet oran�.

DAB - Digital Audio Broadcasting: Dijital ses yay�n�.

D/A - Digital-to-Analog Converter: Say�sal bir i�areti s�rekli analog bir i�arete d�n��t�ren devre veya sistem.

dB: Desibel; Sinyal �iddeti, vol�m veya diren� y�z�nden sinyal zay�flama miktar�n�n logaritmik ifadesi olan bir analog �l�� birimi.

DBS - Direct Broadcast Satellite: Ses ve g�r�nt� sinyallerini uydu �zerinden, 11-13 GHz aras�nda yay�nla do�rudan son kullan�c�ya aktaran TV uydusu.

Decoder: �ifreli TV yay�n�n� ��zmeye yarayan set �st�, kod ��z�c� cihaz. Dijital yay�nlarla ilgili olarak kullan�lan ve "codec" olarak bilinen digital coder, decoder ile kar��t�r�lmamal�d�r.

Demod�lasyon: Bir ta��y�c� �zerine mod�le edilmi� olan bilgi sinyalinin ta��y�c�n�n �zerinden geri al�nmas� i�lemi.

Despun: Uydudaki antenin yery�z�ne d�n�k durmas�n� sa�layan y�nlendirme.

Digital: Bilgilerin ikili say�lara d�n��t�r�l�p depolanmas�, g�nderilmesine ili�kin y�ntem. Sadece iki seviye kullan�ld��ndan bu devrelerin g�r�lt�ye kar�� duyarl�l�� son derece azd�r ve i�aretler kalitelerinden hi�bir �ey kaybetmeden saklanabilir ve �ok uzaklara iletilebilir.

DiSEqC: Uydu al�c�lar�n�n d��ar�da bulunan antenleri se�me ve hareket motoru, �alter gibi cihazlara kumanda etmek i�in kulland�� i�aretle�me sistemi.

Dish (�anak): Uydu anteni i�in kullan�lan argo

Distortion: ��aretteki bozulma.

Downconverter: Al�ak frekansa d�n��t�ren frekans de�i�tirici.

DSS - Digital Satellite System: Dijital uydu sistemi.

DTH - Direct-to-Home: "Amerikan Federal Haberle�me Komisyonu" taraf�ndan uydu televizyon ve yay�n end�strilerine ili�kin, uydudan eve yay�n� ifade eden resmi terim.

DVB - Digital Video Broadcasting: Dijital g�r�nt� yay�n� standard�.

Echo Canceller: Uydu telefon hatlar�nda yans�ma etkisini azaltan veya yok eden elektronik devre.

Echo Effect: Bir hoparl�rden ��kan sesin zaman gecikmeli olarak elektronik yans�mas�. G�n�m�zde dijital eko gidericilerle bu yans�ma b�y�k �l��de yok edilebilmektedir.

Encoder: Bir sinyali al�c� taraf�ndan sadece �zel bir ��z�c� kullanarak izlenebilecek �ekilde, elektronik olarak de�i�tirme i�lemi i�in kullan�lan cihaz.

Encryption/Decryption (�ifreleme/��zme): �ifreleme bir g�r�nt� ve/veya ses sinyalinin orijinal halinden ba�ka bir hale d�n��t�r�lmesi i�lemidir. ��zme ise �ifreleme i�leminin tersi yap�larak sinyalin eski haline getirilmesidir.

Feedhorn: Uydu sisteminin anten taraf�ndan yans�t�lan sinyalleri toplay�p odaklayan k�sm�d�r

F/D Ratio: Bir parabolik antenin odak uzakl��n�n �ap�na oran�. Antenin derinli�ini g�steren bir �l��. Bu de�er b�y�d�k�e �anak daha d�z, k��ld�k�e daha �ukur olur.

Footprint: Bir uyduya ait verici antenin yeterli g��te yay�n yapt�� yery�z� alan�.

Frequency: Periyodik bir i�aretin bir saniyedeki tekrarlanma say�s�n� ifade eder ve birimi hertz Hz'dir. Katlar�n� belirtmek i�in kilohertz, megahertz ve gigahertz terimleri kullan�lmaktad�r.

FSS: Sabit Uydu Yay�n�

GSO: Jeosenkron y�r�nge. Bu y�r�ngedeki uydular yery�z� ile ayn� h�zla d�nd�klerinden turunu 24 saatte tamamlar ve bu y�zden bak�ld�klar� yerden sabit konumda g�r�n�rler.

Headend : Uydulardan ve di�er kaynaklardan gelen sinyallerin sisteme verildi�i bir kablo TV sistemleri kontrol merkezi.

HDTV-High Definition Television: Standart televizyona g�re daha geni�, iki misli sat�r say�s� olan, 1152x2048 pixel y�ksek tan�ml� televizyondur.

HF - High Frequency: 3,000-30,000 kilohertz aras�ndaki radyo frekans sinyalleri. HF radyo "k�sa dalga" olarak bilinir.

High Definition Television: Mevcut PAL , NTSC standartlar�na g�re resim kalitesini �ok b�y�k �l��de artt�ran video i�aretlerinin rezol�syonunu y�kselten teknoloji

Hybrid Satellite: �ki veya daha fazla farkl� haberle�me y�klerini (mesela C band� ve Ku band�) ayn� anda ta��yan bir uydu
Hz - Hertz; Saniyede Cycle say�s�; bir saniyedeki tam elektrik dalgalar�n�n say�s�n� ifade eden elektromanyetik frekans �l�� brimi. Bir kilohertz (KHz) saniyede bin saykl; bir megaHertz (MHz) is bir milyon; bir gigaHertz (GHz) bir milyard�r

INMARSAT: International Maritime Satellite Organization. Uluslararas� denizcilik uydu te�kilat�

INTELSAT International Telecommunications Satellite Organization. Uluslararas� haberle�me uydu te�kilat�

IRD (integrated receiver decoder): Uydu sinyallerini almaya ve i�lemeye yarayan cihaz. ��k��nda video monitorlar�n�n kullanabilece�i temelbant video veya standart TV al�c�lar�n�n kullanabilece�i RF olabilir..
Impulse Pay-Per-View - Bilgisayarl� bir sipari� i�leme sistemine ba�l� olarak t�keticinin bir canl� olay veya filmi sipari� edebilmesini m�mk�n k�lan teknoloji. Bu teknoloji sayesinde �ok k�sa bir s�re i�inde �ok say�daki sipari� i�lemi y�r�rl��e konulup kar��lanabilmektedir

ISL - Inter Satellite Link: Uydular�n birlikte �al��mas�n� sa�lamak i�in uydular aras�nda radyo dalgalar� veya optik ba�lant� kurularak ger�ekle�tirilen haberle�me sistemi.

ITU: International Telecommunications Union. Uluslararas� Haberle�me Birli�i.

Ka-Band: Ku-Band �ndan yukar�daki bir frekans band�, 18 ile 31 gigaHertz aras�ndad�r.

Ku-Band: 11.7 -12.7 GHz (Gigahertz) frekans band�. Bu band �u anda ABD de FCC taraf�ndan 2 k�sma b�l�nm��t�r. �lki 11.7-12.2 GHz FSS (Fixed Satellite Service) olarak bilinir. �u anda Kuzey amerikada 22 FSS Ku band� uydusu mevcuttur. G��leri transponder ba��na 20-45 watt aras�d�r. D�zg�n al�nabilmesi i�in 90-150cm �anak gerekir. 12.2 - 12.7 GHz k�sm�nda ise transponder ba��na 100-200 watt g��te BSS (Broadcast Satellite Service). uydular bulunur.Bunlar�n yay�nlar� 35-60cm �anaklarla al�nabilir.

KHz: KiloHertz. Bin hertz

LAN - Local Area Network: Genellikle bilgisayarlar aras� haberle�meler i�in kullan�lan, yerel a�� ifade eden standart haberle�me mimarisi

LEO - Low Earth Orbit: Yery�z�ne 36,000 km den yak�n mesafede bulunan "yere
yak�n y�r�nge"

LNA - Low Noise Amplifier: Yer istasyonunun al�c�s� ile anten aras�nda bir �n y�kseltici olarak kullan�lan cihaz. Etkili olabilmesi i�in antene olabildi�ince yak�n olmas� gerekir.

LNB - Low Noise Blocker: �ana��n toplad�� uydu sinyallerini g��lendirip al�c� t�nerinin i�leyebilece�i daha d��k frekans band�na indirir.

LNC - Low Noise Converter: LNA ile DC alt d�n��t�r�c�n�n antene tak�lmak �zere bir araya gelmesinden olu�ur.

Low Power Satellite: [/color] Genellikle 30 watt'dan az g��te RF sinyal yay�nlayan uydular i�in kullan�l�r. Microwave: Frekans� 1-30 GHz aras�nda olan RF sinyali. Mikrodalga data, ses veya hemen her �e�it sinyal aktar�m� i�in kullan�labilir.

MHz � MegaHertz: Milyon hertz.

Modulation: Bir bilgi sinyalinin g�nderme amac�yla bir ta��y�c� �zerine y�klenmesi i�lemi.

MPEG - The Moving Pictures Experts Group: 1988'de uydudan, yerden veya kabloyla g�nderilecek g�r�nt�, ses ve data sinyallerinin soysal kaynak kodlar�n� olu�turmak ve standartla�t�rmak �zere kurulan ekip.

MPEG-1: H�z� 1.5 Mbit/s'a kadar olan multimedya uygulamalar� i�in bir s�k��t�rma standard�d�r.

MPEG-2 : Dijital g�r�nt� yay�nc�l��nda kullan�lan veri s�k��t�rma standard�.

MPEG-2 MP@HL - Main Profile at High Level: Y�ksek tan�ml� geni� ekran televizyon i�in benimsenen �ok daha y�ksek bit h�z�na sahip sistem.

Multicast: Broadcast s�zc��n�n bir alt grubudur ve belirli bir kullan�c� kitlesindeki bir�ok ki�iye yap�lan yay�nlar i�in kullan�l�r.

Narrowcasting: Sadece belirli bir kitleye ula�mak �zere elektronik medya kullan�lmas�.

NTSC - National Television Standards Committee: Kuzey Amerika ve Japonya'da ge�erli, 525 �izgi ve 30 g�r�nt�/saniye �zelli�i ta��yan TV yay�n standard�n� olu�turan komite. Open TV: Televizyon ve internet d�nyas�n� birbirine yakla�t�ran lisansl� yaz�l�m.

Packet Data: Depolanan bilgilerin "paket" denilen farkl� birimler halinde g�nderilme i�lemi. Bu y�ntemle kanal kapasitesi daha verimli kullan�ld�� gibi aktar�m da daha g�venli olur.

Pad : Transponder kanal zay�flatmas� i�in argo. Bu transponderi �ok kuvvetli sinyallerden korumak �zere devreye elektriksel diren� ekleyen bir elektronik cihazd�r.

Pay-Cable/Pay-TV: Ekstra abone �cretleriyle desteklenen yay�n hizmetleri.

PCM - Pulse Code Modulation: Darbe kodu kiplemesi. Phase: Bir i�aretin ba�ka bir referansa g�re kaymas�n� g�steren a��.

PCS - Personal Communications System: Bireysel haberle�me sistemi

PIN - Personal Identification Number: Ki�isel tan�mlama kodu.

Pixel: G�r�nt�n�n eleman�d�r, tek bir oynanabilir noktad�r.

Positioner: Anten motoruna kumanda ederek �nceden programlanan uydu konumlar�na hareketi sa�layan elektronik cihaz.

QPSK - Quaternary Phase Shift Keying; g�nderme kapasitesinin artt�r�lmas�na izin veren g�nderim haberle�melerinde kullan�lan bir digital mod�lasyon d�zenidir. �eyrek dalga faz kayd�rma anahtarlamas�.

Receiver: Antenden ald�� uydu yay�nlar�n� televizyonun g�sterebilece�i sinyallere d�n��t�ren ev i�i cihaz.

Reflector: Antenin sinyal toplayan �anak �ekilli y�zeyi i�in kullan�l�r.

RPM - Revolutions Per Minute: Dakikada devir say�s�

Satellite: Ekvatorun 22,237 mil yukar�s�nda sabit y�r�ngede, d�nyayla e�it h�z ve ayn� y�nde d�nen sofistike bir elektronik haberle�me istasyonu.

Satellite Antenna (Dish) �anak anten. Uydu sinyallerini toplamaya yarayan parabol geometrisinde bir antendir. Kullan�c� antenleri genellikle C-band� i�in 1.5-3.7m ; K-band� i�inse 45-180cm dir.

Satellite Programmer : Ev uydu �anaklar�na veya kablo pazar�na sunulmak �zere g�r�nt�, ses, ve/veya data hizmetleri �reten, paketleyen veya da��tan �irketlere verilen isimdir.

Scrambling: TV yay�nlar�n�n izinsiz ki�ilerce al�nmamas� i�in �ifreli olarak kar��t�r�lmas�.

SECAM - S�quence Couleur � memoire: Fransa'da geli�tirilmi�, 625 �izgi, 50 g�r�nt�/saniye �zelli�inde renkli televizyon sistemidir.

Smartcard: Dekoder cihaz�n�n i�ine kullan�c�n�n kendi takabilece�i kredi kart� boyutunda, elektronik anahtar ve yeni bilgisayar g�venlik sistemini kullanarak �ifre g�venli�inin artt�r�lmas�na imkan veren teknoloji.

SMATV - Satellite Master Antenna Television; Bir konut sitesi veya otel i�in uydudan ald�� yay�n� da��tan �zel minyat�r kablo sistemi.

SNG - Satellite Newsgathering: Uydu yoluyla haber toplama.

Spectrum: Ses, data ve televizyon aktar�m�nda kullan�lan elektromanyetik radyo dalgalar�n�n frekans alan�.

Superstation: Yay�nlar�n�n �lke �ap�nda uydu antenleri ve kablo sistemleri arac�l��yla t�m �lkeye da��t�ld�� bir b�lgesel TV istasyonu.

Sun Outage: G�ne� bir uydunun tam arkas�ndan ge�ti�i s�rada enerjisi bir an i�in uydununkiyle kar��r ve onun yay�n�n�n al�nmas�n� engeller. Her sene ilkbahar ve sonbahar d�nence zamanlar�nda y�lda 2 kere olmaktad�r.

Tarif: Herhangi bir kanal i�in istenen izleme �creti.

Terrestrial: Haberle�me dilinde bu yerden yere, karadan karaya yap�lan haberle�me sistemleri i�in kullan�l�r.

Threshold: Uydu al�c�s�n�n hassasiyetini g�steren �l��d�r. De�er ne kadar d��kse o kadar iyidir.

Transponder-Transmitter: Uyduda bulunan ve bir TV sinyalini veya dar banttaki bir�ok data, ses kanallar�n� al�p yery�z�ne yay�nlamaya yarayan cihaz. Bir haberle�me uydusunda 12-24 kadar transponder bulunur.

TVRO (Television Receive-Only): Uydu TV yay�nlar�n� sadece almaya yarayan ve g�nderme yapamayan ev tipi uydu sistemlerini tan�mlamak i�in kullan�lan terimdir.

UHF - Ultra High Frequency: 500 ile 900 MHz aral��ndaki ultra y�ksek frekans sahas�.

Uplink : Aktarma i�in bir uyduya g�nderme yap�lmas� veya bu i�te kullan�lan �anak.

Value Added Service Provider: Uydu haberle�mesinde uhdesindeki bir kapasiteyi ��nc� taraflara lease yapan �irketler i�in kullan�l�r.

VHF - Very High Frequency; 30 - 300 MHz aras�ndaki frekans band�, 2-13 aras�ndaki TV kanallar�n� i�erir.

VSAT : Very Small Aperture Terminal; �zel ticari uygulamalar i�in yerden uyduya SCPC olarak g�r�nt�, ses, data aktar�m� istasyonu.
Zipping : Bir videoteypten program izlerken reklamlar�n geldi�i yerde uzaktan kumandayla h�zla ileri sard�rma i�lemi

KAYNAK�A

1. Dijital Televizyon Prof.Dr. Avni Morg�l
2. On-Air (Ayl�k Brodcast Dergisi)
3. Satellite (Ayl�k Uydu donan�m dergisi)
4. Uydu D�nyas�
5. www.coolstf.com/mpg
6. www.rtuk.gov.tr/sayisalyay
7. www.turkeyforum.net
8. www.uydutvhaber.net
9. www.doruksat.net
10.www.satmania.com
11.http://tr.wikipedia.org/wiki/MPEG

1-SAYISAL TV YAYINLARI

1.1.1 SAYISAL S�STEM NED�R?

1.1.2 TV S�STEMLER� VE MULTiMEDYA

1.1.3 SAYISAL ELEKTRON�K C�HAZLARIN GEL���M�

1.1.3 SAYISAL ELEKTRON�K C�HAZLARIN GEL��M�